Της Φώφης Κορίδη
Απώλεια ανθρώπινης ζωής, Βραβείο Νόμπελ, γεωπολιτικά παιχνίδια, υπέρμετρες αμοιβές ή μήπως καμία επιβράβευση; Από τις πιο δύσκολες μορφές της δημοσιογραφίας, η πολεμική ανταπόκριση ακροβατεί ανάμεσα στην οδύνη και τη δεοντολογία, την πολιτική και την ενημέρωση, τη θεσμική θωράκιση και τη στηλίτευση. Πώς οριοθετείται η κατάσταση και τι ισχύει για τους Έλληνες πολεμικούς ανταποκριτές;
Για τους… ρομαντικούς η πολεμική ανταπόκριση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον νομπελίστα Έρνεστ Χεμινγουέι και τα απαράμιλλα ρεπορτάζ του για τον Ισπανικό Εμφύλιο αλλά και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Από τον 20ό αιώνα, προ της εμφάνισης της τηλεόρασης, η ελληνική δημοσιογραφική οικογένεια έχει να επιδείξει, μεταξύ άλλων, ως σπουδαίους πολεμικούς ανταποκριτές, τους Νίκο Καραντηνό (κάλυψε το ολοκαύτωμα στο Δίστομο από τους Γερμανούς), Παύλο Παλαιολόγο, Σπύρο Μελά (στο αλβανικό μέτωπο), Νίκο Καρβούνη (Βαλκανικοί Πόλεμοι) και Κώστα Βιδάλη (καλύπτοντας την Εθνική Αντίσταση, δολοφονήθηκε).
Σήμερα, ο ανταγωνισμός των (ηλεκτρονικών) ΜΜΕ και οι συνεχείς συρράξεις έχουν αλλάξει άρδην το σκηνικό. Το 2006 χαρακτηρίστηκε «παγκοσμίως η χειρότερη χρονιά από πλευράς βίας και θανάτων για τον κόσμο των ΜΜΕ», με 100 θανάτους δημοσιογράφων και πιο φονική χώρα το Ιράκ (έκθεση Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων).
Κριτήρια επιλογής
Ποια είναι η διαδικασία επιλογής ενός δημοσιογράφου από το Μέσο στο οποίο εργάζεται ως πολεμικού ανταποκριτή και τι κριτήρια πρέπει να πληροί;
«Μέχρι σήμερα η επιλογή γινόταν με βάση την εμπειρία. Τελευταία όμως υπάρχουν πάμπολλα φαινόμενα στην ελληνική τηλεόραση που δείχνουν ότι και για τον ρόλο αυτόν, κάνουν όλοι… Ακόμη κι άτομα που δεν μιλούν αγγλικά. Ο σημερινές ηγεσίες των ειδήσεων δείχνουν να ενδιαφέρονται λιγότερο για την ουσία. Μόνο το περιτύλιγμα φαίνεται ότι απασχολεί. Κάποιοι από εμάς δεν έχουν μάθει να αμπαλάρουν καλά…» εξηγεί στο «Κ», ο Γιώργος Βλαβιανός, πολεμικός ανταποκριτής επί σειρά ετών στον ΑΝΤ1 και μέλος του ΔΣ της ΕΣΗΕΑ. Όσο για τα κριτήρια «εκτός της εμπειρίας, πρέπει να το λέει η ψυχή του. Πολλές φορές η δειλία που φυσιολογικά μπορεί να έχει κάποιος βλέποντας τον κίνδυνο, αντισταθμίζεται με την εμπειρία. Χρειάζεται καλή γνώση των συνθηκών στη χώρα που πηγαίνει. Μελέτη επισταμένη που σπανίως γίνεται εδώ. Επίσης, απαραίτητη είναι η σχετικά καλή φυσική κατάσταση και η καλή γνώση τουλάχιστον αγγλικών».
Για τη Μαρία Καρχιλάκη, από το Mega, πρέπει «να το θέλει ο ίδιος πρωτίστως, σε σημείο… τρέλας, και βεβαίως να πιστεύει και ο διευθυντής του πως μπορεί να αντεπεξέλθει με ουσιαστικές πληροφορίες και δυνατό ρεπορτάζ… Συνήθως εκείνοι τους οποίους εμπιστεύεται γι’ αυτήν τη δουλειά ένας διευθυντής είναι οι πολύ καλοί ελεύθεροι ρεπόρτερ του με την προϋπόθεση βεβαίως ότι μιλούν με άνεση τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα. Η εξοικείωση με τα διεθνή ζητήματα είναι επιβεβλημένη, όπως και η πολύ καλή γνώση της πολιτικής ιστορίας και της ανθρωπογεωγραφίας της περιοχής που θα καλύψει. Από κει και πέρα πρέπει να έχει… αντοχές. Κοιμόμαστε ελάχιστες ώρες, τρώμε υποτυπωδώς, ρεύμα και νερό αν και όποτε υπάρχουν, κοντολογίς συνθήκες κομάντος…» αναφέρει στο «Κ».
Με «στρατιώτη των ειδικών δυνάμεων» παρομοιάζει την επιλογή ο Γιώργος Παγάνης από τον Alpha. «Ο υποψήφιος συντάκτης πρέπει να έχει καλή γνώση των ελληνικών. Να γνωρίζει τουλάχιστον αγγλικά. Να μπορεί να κρατήσει μία ζωντανή σύνδεση για όσο χρόνο του ζητηθεί. Το σημαντικότερο όμως είναι η ικανότητα να τιθασεύει τους φόβους του. Για να λαμβάνει γρήγορα σημαντικές αποφάσεις», αναφέρει, τονίζοντας πως «για τα ελληνικά ΜΜΕ η κάλυψη ενός πολέμου στη Μέση Ανατολή είναι πολύ ακριβή υπόθεση. Επομένως μιλάμε για τη διαδικασία “επένδυσης” σ’ έναν δημοσιογράφο. Μία ημέρα κάλυψης πολέμου στοιχίζει σε ένα κανάλι “πρωταθλητισμού” περίπου 6.000 ευρώ. Φανταστείτε λοιπόν τι θα συμβεί αν ο δημοσιογράφος κάνει το “λάθος” να μην περπατάει μπροστά από ένα φλεγόμενο σκηνικό, κρατώντας το μικρόφωνο με το λογότυπο του σταθμού» Όπως εξηγεί στο «Κ», «δεν υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια. Ξέρω πολύ καλούς δημοσιογράφους που καλύπτουν χρόνια την υπέρτατη δυστυχία και δεν γνωρίζουν ούτε αγγλικά. Στη δική μου περίπτωση η επιλογή έγινε από τον κορυφαίο δάσκαλο, τον Νίκο Χατζηνικολάου, πέντε χρόνια πριν στο Mega, το “κανάλι-σχολή” των πολεμικών ανταποκριτών».
Για τα διαφορετικά κριτήρια επιλογής από Μέσο σε Μέσο «και ιδίως στα αθηναϊκά, όπου υπάρχει άλλου είδους “συνωστισμός”» κάνει λόγο ο πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Μακεδονία» και μέλος του ΔΣ της ΕΣΗΕΜΘ κ. Μπάμπης Μπίκας. «Στη Θεσσαλονίκη η κατάσταση είναι πιο ξεκάθαρη και συγκεκριμένοι αυτοί που σταθερά βγαίνουν σε περιοχές κρίσης. Η εγγύτητα με τις βαλκανικές χώρες και το αυξημένο ενδιαφέρον στη Βόρεια Ελλάδα για τις εξελίξεις στην περιοχή, ενίσχυσε και το ενδιαφέρον του Τύπου για αποστολές». Για τα κριτήρια, εξηγεί στο «Κ» πως «πρώτα πρέπει να το θέλει ο ίδιος, με ουσιαστικότερη την προσέγγιση φλεγόντων ζητημάτων μέσα από τη ματιά, την καρδιά και το μυαλό ενός απλού ανθρώπου, χωρίς καμία απολύτως παρωπίδα, με γνώμονα την αλήθεια και μόνο αυτή».
Αντικειμενικότητα
Υπάρχει αντικειμενική ενημέρωση και πώς λειτουργούν τα ελληνικά έναντι των ξένων ΜΜΕ;
«Η αντικειμενική ενημέρωση δεν είναι εύκολη. Ιδίως για εμάς τους Έλληνες που λειτουργούμε πολύ συναισθηματικά και θεωρούμε χρέος μας να γράφουμε με βάση τα πιστεύω μας και όχι με βάση αυτά που βλέπουμε και μαθαίνουμε» επισημαίνει ο κ. Βλαβιανός, αναφέροντας πως «οι ξένοι λειτουργούν επαγγελματικά. Εμείς ερασιτεχνικά. Έχουμε στοιχειώδεις καλύψεις και απολαβές. Ένας Αμερικανός ή Βρετανός δημοσιογράφος σε περίπτωση μιας επιτυχίας κατά τη διάρκεια πολέμου μπορεί και να λύσει το πρόβλημα της ζωής του. Ο Έλληνας δημοσιογράφος παίρνει συνήθως εύφημον μνείαν».
«Ζήτημα-αγκάθι» χαρακτηρίζει η κυρία Καρχιλάκη την αντικειμενικότητα. «Πρωταρχικό ρόλο παίζουν η εμπειρία και οι γνώσεις αλλά και οι τοπικοί συνεργάτες (μεταφραστής, οδηγός, συνοδός επιβεβλημένος από το υπουργείο Εσωτερικών ενίοτε), η επιλογή των οποίων πρέπει να γίνεται με πολλή σύνεση». Για την κυρία Καρχιλάκη οι Έλληνες «είμαστε καλοί, παρ’ ότι δεν έχουμε τις αβάντες των διεθνών δικτύων. Στον Λίβανο, για παράδειγμα, πέρυσι το καλοκαίρι, το CNN και το BBC είχαν πολυπληθείς ομάδες απεσταλμένων και το δίκτυο των τοπικών ανταποκριτών τους. Το Μega ήταν το μοναδικό μέσο με διπλή αποστολή (ο Γιάννης Κανελλάκης στον Νότο, προσωπικά στη Βηρυτό)». Για τον κ. Παγάνη «η αντικειμενική ενημέρωση σταματάει από τη στιγμή που θα συναντήσεις το πρώτο νεκρό παιδί. Πάλεψα πολύ στον Λίβανο για να κρατήσω ίσες αποστάσεις. Από την ημέρα που βρέθηκα στην κόλαση της Χανά και είδα 14 νεκρά ανήλικα παιδιά, νομίζω ότι έπαψα να είμαι αντικειμενικός». Θεωρεί πως «υπάρχει οικονομικό… χάσμα ανάμεσα στα ελληνικά και τα δυτικά ΜΜΕ, που αντισταθμίζεται από το χάσμα της ηθικής. Όλοι, ανεξαιρέτως οι Έλληνες πολεμικοί ανταποκριτές μαζεύουν εικόνες από όλες τις πλευρές. Δίνουν πολύπλευρη κάλυψη στα γεγονότα χωρίς να ξεχνούν ότι ακόμη και σε συνθήκες πολέμου τα παιδιά και οι ενήλικες άμαχοι έχουν δικαιώματα. Συνήθως οι Δυτικοί συνάδελφοί μας, στην πλειονότητά τους, σε κομβικά σημεία των πολεμικών επιχειρήσεων που εμπλέκονται δυτικοί στρατοί, μπερδεύουν την αλήθεια με την πολιτική».
«Το πρώτο μέτωπο σε έναν πόλεμο είναι η ενημέρωση και το πρώτο θύμα η αλήθεια» επισημαίνει ο κ. Μπίκας. «Δεν μπορεί να βασιστεί κανείς ούτε σε αυτά που βλέπει, ούτε να παρασυρθεί από συναίσθημα ή σκοπιμότητες. Το πλαίσιο της δημοσιογραφικής προσέγγισης είναι συγκεκριμένο όπως και οι αρχές δεοντολογίας των δημοσιογράφων». «Στον πόλεμο του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία το 1999, τα ελληνικά ΜΜΕ κατέγραψαν και παρουσίασαν τις βάρβαρες επιδρομές των Δυτικών με τον τρόπο που έπρεπε και όχι φυσικά με αυτόν των δυτικών ΜΜΕ – το ίδιο που συνέβη και με τον πόλεμο στο Ιράκ. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις χειραγωγημένων ΜΜΕ και εντεταλμένων ή ενσωματωμένων δημοσιογράφων. Ή όπως στην περίπτωση της πΓΔΜ, που επικράτησε η “εθνική προσέγγιση” στο ζήτημα», συμπληρώνει.
Και μετά τον πόλεμο;
Μετά το πέρας του πολέμου, ποια είναι η συνήθης εικόνα για τον ανταποκριτή; Τι είδους θέματα καλείται να καλύψει και πώς διαμορφώνεται η επόμενη αποστολή του;
«Με το πέρας της αποστολής του, ο Έλληνας πολεμικός ανταποκριτής μπαίνει στην καθημερινή ρουτίνα όποια κι αν είναι αυτή. Το κέρδος είναι καθαρά προσωπικό. Στην Ελλάδα, έτσι κι αλλιώς τα διεθνή θέματα αντιμετωπίζονται ως υποδεέστερα. Λάθος τεράστιο. Κάποτε ρώτησα ένα φίλο που ασχολείται με τα διεθνή γιατί δεν πέρασε ποτέ στο πολιτικό ρεπορτάζ. Μου απάντησε, ότι εγώ είμαι κοσμοπολίτης, γιατί να περιορισθώ στον στενό ελληνικό χώρο; Ξέρετε, στον δημοσιογραφικό μικρόκοσμο υπάρχει έντονος ο φθόνος. Ο πολεμικός ανταποκριτής, ίσως επειδή ζει τη δημοσιογραφία όπως τη φανταστήκαμε όλοι κάποτε στην εφηβεία, είναι πιο ευάλωτος στο αμάρτημα αυτό» αναφέρει γλυκόπικρα ο κ. Βλαβιανός.
«Σοκ» χαρακτηρίζει την επάνοδο για τον Έλληνα ανταποκριτή η κυρία Καρχιλάκη. «Ίσως όχι τόσο για εμένα, μετά από τόσα χρόνια σ’ αυτό το ρεπορτάζ και μ’ έναν διευθυντή όπως ο Χρήστος Παναγιωτόπουλος, που λέει και το πιστεύει ότι δεν κάνουν όλοι για όλα, – για πολλούς συναδέλφους μου όμως η επιστροφή σημαίνει “γυρίζω σε ό,τι έκανα πριν κι ελπίζω η επόμενη αποστολή να μην αργήσει πολύ”».
«Όσοι είναι τυχεροί (όπως ο απαντών), με την επιστροφή καλύπτουν τη διεθνή ειδησεογραφία και τις παγκόσμιες εξελίξεις στο Μέσο που εργάζεται ο καθένας. Γιατί υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι συνάδελφοι χρησιμοποιούνται σε ποικίλα άλλα ρεπορτάζ. Η επόμενη αποστολή διαμορφώνεται από τις ίδιες τις διεθνείς εξελίξεις, αλλά η πραγματοποίησή της τελικά καθορίζεται από τις αναγκαιότητες των ΜΜΕ και τις οικονομικές δυνατότητές τους» επισημαίνει ο κ. Μπίκας.
Ο κ. Παγάνης μάς εξηγεί πως την επόμενη μέρα τον περιμένει «ό,τι προβλέπει το ημερήσιο θεματολόγιο. Από τη συνέντευξη του υπουργού Εξωτερικών των Σκοπίων μέχρι τις ζωντανές συνδέσεις στην Πολιτική Προστασία. Ακολουθώ πάντα τη δημοσιογραφική αρχή ”όλα τα θέματα είναι άξια προσοχής και έρευνας”. Ελπίζω η επόμενη αποστολή να αργήσει. Μετά από πέντε χρόνια, ονειρεύομαι να κάνω διακοπές τον Αύγουστο στη Σαντορίνη…» εύχεται με νοσταλγία. Η ελπίδα, ως γνωστόν, πεθαίνει τελευταία…
***
Η ποιητική συλλογή της Φώφης Κορίδη, «Δημόσια γραφή», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιωλκός.
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.