«Μια λέξη κλειδί» | Κριτική | Fractal

Κριτική της Ελίνας Νικολουδάκη για την ποιητική συλλογή «Μια λέξη κλειδί» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), της Ελένης Μπασκάκη, στο Fractal.

 

 

Η γυναικεία εμπειρία και η ανάδειξη της

 

Γράφει η Ελίνα Νικολουδάκη // *

 

Μια λέξη κλειδί

Η ποιητική συλλογή «Μια λέξη κλειδί» αναφέρεται σε καθένα από μας, αγχωμένο, συμβιβασμένο, ανεπαρκή, αλλοτριωμένο άνθρωπο των μεγαλουπόλεων που αναζητά τρόπο διαφυγής από όσα αποδεδειγμένα έχει καταλάβει πως τον συνθλίβουν. Μιλά για τη μοναξιά, την αφάνεια, τον πόνο, τη γυναίκα, τη μητέρα, την αποξένωση, με λόγο φροντισμένο και περίτεχνα σμιλευμένο, με στιχουργική που υπηρετεί τη σαφήνεια και το νόημα όσων θέλει να εκφράσει.

Με μία πρόχειρη πρώτη ματιά φαίνεται να καταπιάνεται με πολλά και ετερόκλητα θέματα.

Κάθε ποίημα φαίνεται να διεκδικεί την αυτοτέλεια του από τα υπόλοιπα της συλλογής. Πάντως, η εικόνα περί αναρχίας του περιεχομένου αίρεται ή εν πάση περιπτώσει, μετριάζεται, αν σε ένα πρώτο ερμηνευτικό επίπεδο χρησιμοποιήσει κανείς ως καθοδηγητική πυξίδα πλοήγησης τους τίτλους των ποιημάτων, συμβουλή που μάλλον μας υπαινίσσεται και η συγγραφέας με τον τίτλο της ποιητικής συλλογής «Μια λέξη κλειδί».

«Ο αφανής»

Η ποιητική συλλογή ανοίγει με το ποίημα «Ο αφανής», το οποίο αναφέρεται στον αθόρυβο άνθρωπο, τον άνθρωπο χωρίς φωνή που έχει μάθει, γιατί του έχει επιβληθεί, να είναι μια απλή μονάδα σαν τον άνθρωπο στους πίνακες του Γαΐτη ή σαν έναν αθόρυβο σιωπηλό άνθρωπο όπως εμφανίζεται ο άνθρωπος στο ποίημα «Σώπα» του Ναζίμ Χικμέτ.

Στο ποίημα «Ο αφανής», λοιπόν, υπάρχει μία βιωματική εμπειρία, γνώριμη στον καθένα μας, η οποία μεταστοιχειώνεται στην αφηρημένη έννοια της αφάνειας του σύγχρονου ανθρώπου, που αδυνατεί να συνάψει δεσμούς με το περιβάλλον του. Με ύφος προφορικό και με απλότητα λόγου εμφανίζεται ο πόνος που προκαλεί η διαπίστωση ότι οι άνθρωποι γύρω μας είναι βαθιά πονεμένοι, απόντες, ψυχικά αποστασιοποιημένοι από την πραγματικότητα, γνώστες της σκληρής μοναξιάς τους.

Διαβάζουμε, λοιπόν, στο ποίημα «Ο αφανής»:

«ο άνθρωπος κάκτος,
ιδιοσυντήρητος, που δε συνδέεται με άλλον
και κανείς δε θυμάται τις πράξεις του,
ο αφανής άνθρωπος»

Ωστόσο, το ποίημα δε στέκεται στη διαπίστωση. Στόχος είναι το άνοιγμα του διαλόγου με τον αναγνώστη και αυτό πραγματοποιείται με το πρώτο ποίημα στην πρώτη σελίδα όταν λέει:

«κοίτα, είναι αυτός
που κάθεται δίπλα σου στο λεωφορείο!»

Παρατηρείται, ακόμα, πως το θέμα που κατεξοχήν αναφέρεται είναι η αλλοτριωτική σχέση μας με τους συνανθρώπους μας.

Στο ποίημα «Παρένθεση» εμφανίζεται η δυναστική σχέση που έχει επιβληθεί από προηγούμενες γενιές.

Στο ποίημα «Διαθήκη και κληρονομιά», διαβλέπουμε τον εγκλωβισμό σε μία οικογένεια με μικροαστική αντίληψη.

Συνειδητοποιούμε, με πόνο, πως καταθέτεται με γλαφυρό εικονοπλαστικό λόγο ότι η στρεβλή εικόνα αυτής της οικογένειας μεταλαμπαδεύεται, δυστυχώς, και στους απογόνους.

Στη συλλογή μεταστοιχειώνονται καθημερινές εμπειρίες σε ποιητικές εικόνες διατηρώντας αμείωτη την ένταση και την αμεσότητα των πρώτων.

 

Τα ποιήματα «Ο αφανής»,«Παρένθεση», «Η ζωή δραπετεύει», «Η σιωπή σου», «Λήθη», «Αντίο», «Τέλος εποχής», «Η μοναξιά των ευτυχισμένων ανθρώπων» δείχνουν όλα, με παραπλήσιες νοηματικά λέξεις και ανακαλώντας ομοειδείς εικόνες, προς την κατεύθυνση του αστικού τοπίου, στο οποίο σαν σε τάφο περνούμε το μεγαλύτερο μέρος του βίου μας, παλεύοντας να δραπετεύσουμε από τις συμβάσεις· συμβάσεις εν πολλοίς κληρονομημένες και μάλιστα απρόθυμα ενίοτε και ασυνείδητα. Άραγε, αναγνωρίζουμε σημεία της καθημερινότητας ή της προσωπικότητάς μας στα γραφόμενα;

Κλειστοφοβικό συναίσθημα

Θα σταθώ στο ποίημα «Η ζωή δραπετεύει», όπου η λέξη τάφος επαναλαμβάνεται στην πρώτη, τρίτη και τελευταία στροφή του ποιήματος και στο ποίημα «Παρένθεση», όπου το ποιητικό υποκείμενο αναζητά να κρυφτεί σε μία καμάρα, σ’ ένα πυκνό σκοτάδι, σ’ ένα υπόγειο υγρό, σε μία βαθιά σπηλιά, σ’ ένα καβούκι. Οι εικόνες μεταδίδουν απόλυτα και παραστατικά ένα κλειστοφοβικό, ασφυκτικό και απειλητικό συναίσθημα, το οποίο βιώνεται από τους σύγχρονους ανθρώπους στις αφιλόξενες κοινωνίες.

Η συγγραφέας,όμως, δε σταματά στην έκφραση της θλίψης της οργής και του πόνου που προκαλούν τα αισθήματα τα οποία βιώνουν οι άνθρωποι εξαιτίας επιλογών που δεν ήθελαν, αλλά το χειρότερο δεν κατάλαβαν ότι ενστερνίστηκαν.

Στα μέσα της ποιητικής συλλογής της η συγγραφέας ξεκινάει την πορεία προς το φως, οριοθετώντας τι σημαίνει για την ίδια η λέξη «ευδαιμονία». Τη συνδέει άμεσα με την επαφή με τη φύση, καθώς αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα συμμετοχής της φύσης στην κατάκτηση της, καθώς μέσα από αυτήν θα βρει κάποιος το μέτρο και το μέσο να την αποκτήσει.Η ευδαιμονία είναι έντονα σωματική καθώς και εφήμερη εύπλαστη, αέρινη, εύθραυστη. Η φύση στην ποίηση της Ελένης Μπασκάκη είναι πανταχού παρούσα, καθώς τη συνδέει με το έντονο συναίσθημα της αγάπης. Στο ποίημα της «Σ’ αγαπώ» λέει:

 

«Σ’ αγαπώ μέσα στο κρύο,
στη βροχή και το χιονιά.
Σ’ αγαπώ μέσα στ’ αγέρι,
στα καυτά σου τα φιλιά.

Σ’ αγαπώ μες στο λιοπύρι,
στον ιδρώτα που κυλά.
Σ’ αγαπώ το καλοκαίρι
σαν μου φέρνεις τη δροσιά».

Ο Θεός, δηλαδή η φύση, είναι μοναδική υπόσταση πέραν της οποίας δεν υπάρχει τίποτα ούτε εν είδει δυνατότητας.

Τα ποιήματα «Η μοναξιά των ευτυχισμένων ανθρώπων» και «Interview» πρέπει να προσεχθούν, γιατί έχουν το χαρακτήρα απολογισμού, αποτίμησης της ζωής.

Σε αυτά η συγγραφέας συνοψίζει τη βιοθεωρία της.

Καταγράφει πώς ο πόνος της απόρριψης, της λησμονιάς από αγαπημένα πρόσωπα του περίγυρου, πληγώνει. Βρίσκει, όμως, τον τρόπο να βγούμε πιο δυνατοί από μία τόσο οδυνηρή αναμέτρηση σε σημείο που μετατρέπει σε θετικό σύμβολο ζωής τη μόνωση.

Στην πορεία μας προς την αναζήτηση της χαμένης ταυτότητας επιστρέφουμε στην παιδική ηλικία ζητώντας ερείσματα που θα μας βοηθήσουν στο δρόμο προς την αυτογνωσία και την απόκτηση πίστης και θάρρους, ώστε να αποτινάξουμε όσα μας βαραίνουν.

Θα σταθώ «Στην αγορά». Το ποίημα διαθέτει φρεσκάδα και μελωδικότητα. Με αισθησιακό, βιωματικό χαρακτήρα και το διανοητικό χαρακτήρα των εικόνων, αντιλαμβανόμαστε πως η αναζήτηση της ευδαιμονίας δεν είναι μοναχική πορεία, αλλά βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση και αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους.

Η γυναίκα

Για το τέλος θα αφήσω την υπόμνηση που γίνεται στη γυναίκα. Εμφανίζεται η γυναίκα ως μητέρα, ζωοδότρα τροφός η οποία αναδεικνύεται σε ένα κατεξοχήν αθέατο, αλλά αναπόδραστα επιδραστικό ιστορικό υποκείμενο.

Η γυναικεία εμπειρία και η ανάδειξη της αποτελεί σταθερό και διαρκώς επαναλαμβανόμενο μοτίβο της συλλογής. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί θα ταυτιστούμε με αυτή την ποιητική συλλογή, πολλοί θα αποταυτιστούμε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα ταξιδέψουμε μαζί της αφού θα δούμε συμπεριφορές, θα γνωρίσουμε τον εαυτό μας, θα μάθουμε, και αυτό είναι το ταξίδι της γνώσης.

* Η Ελίνα Νικολουδάκη είναι φιλόλογος

Πηγή: Fractal