Γεννήθηκε ο Κώστας Βάρναλης

14/2/1884: Γεννήθηκε ο Κώστας Βάρναλης.

«Μες την υπόγεια την ταβέρνα, / μες σε καπνούς και σε βρισές / (απάνου στρίγκλιζε η λατέρνα) / όλη η παρέα πίναμε εψές, / εψές, σαν όλα τα βραδάκια, / να πάνε κάτου τα φαρμάκια»

«Παγκόσμια Ποίηση», επιμ. Ελένη Β. Πίππα, τόμ. II, εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 111.

 

***

Πνεύμα ανήσυχο, βαθιά στοχαστικό

Ποιητής, συγγραφέας, κριτικός και μεταφραστής, ο Κώστας Βάρναλης υπήρξε μια δυναμική προσωπικότητα των Ελληνικών Γραμμάτων. Πνεύμα ανήσυχο, βαθιά στοχαστικό, επιδέξιος χειριστής του ποιητικού λόγου, καθώς και του πεζού, που χαρακτηρίζονται από ορμή και ζωντάνια, επίστευε ότι η τέχνη πρέπει να συναρτάται με τα κοινωνικά φαινόμενα και να εμπνέεται από αυτά. Ο ίδιος ερμήνευσε τη ζωή και τις εκδηλώσεις της σύμφωνα με το κλίμα μιας κοσμοθεωρίας που είχε εξαπλωθεί στην εποχή του, το Μαρξισμό.

Ο Κώστας Βάρναλης (το πατρικό του όνομα Γιαννάκος) γεννήθηκε στον Πύργο της Βουλγαρίας αλλά όπως φαίνεται από το ψευδώνυμό του, η καταγωγή του ήταν από τη Βάρνα. Αφού διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στον Πύργο, επήγε στη Φιλιππούπολη όπου και τελείωσε το γυμνάσιο. Στη συνέχεια, με την υποστήριξη του Δεσπότη Αγχιάλου και της κοινότητας της Βάρνας ήρθε στην Αθήνα όπου εσπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επήρε το πτυχίο του το 1908. Διορίστηκε για πρώτη φορά στην Αμαλιάδα, μετά στην Αργελαστή του Βόλου, στα Μέγαρα, στην Κερατέα και τέλος καθηγητής σε γυμνάσια του Πειραιά και στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Επίσης εργάστηκε σε σχολεία της Βουλγαρίας ως καθηγητής των Ελληνικών.

Η παραμονή του στο Παρίσι

Θέλοντας να κάνει περισσότερες σπουδές, μπόρεσε τελικά να πάρει μια υποτροφία και να φύγει για το Παρίσι το 1919. Εκεί, στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης παρακολούθησε μαθήματα Φιλολογίας (Νεοελληνική), Κοινωνιολογίας, Αισθητικής. Η παραμονή του στο Παρίσι έπαιξε μεγάλο ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξή του, γιατί ήρθε σε επαφή με τα φιλοσοφικά ρεύματα και τις ιδέες που είχαν επικρατήσει μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Όταν επέστρεψε από το Παρίσι, είχε ενστερνισθεί τις μαρξιστικές θεωρίες, εξαιτίας των οποίων απολύθηκε από τη θέση του, εξορίστηκε και από τότε ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, τη μετάφραση, τη λογοτεχνία.

Ο Κ. Βάρναλης κατ’ αρχήν συνεργάστηκε με το λογοτεχνικό περιο­δικό «Νουμάς» το 1904 και αυτή ήταν η πρώτη του εμφάνιση στην Ελληνική Λογοτεχνία, αλλά, αμέσως μετά, το 1905, εκυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική του συλλογή «Κηρήθρες». Ακολούθως, και για δεκαπέντε χρόνια, συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά της εποχής, χωρίς να εκδώσει άλλο βιβλίο.

Το φως που καίει

Το 1922, όμως, εξέδωσε στην Αλεξάνδρεια, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας, την ποιητική του συλλογή «Το φως που καίει», μεγάλη σύνθεση ποιητικού λόγου που αργότερα την επανέκδωσε στην Αθήνα, στην τελική της μορφή το 1933. Εν τω μεταξύ, είχε προηγηθεί, το 1927, η έκδοση της συλλογής «Σκλάβοι Πολιορκημένοι», επίσης μεγάλη σύνθεση. Τα επόμενα τριάντα χρόνια, ο Βάρναλης έγραψε λίγα ποιήματα, τα οποία ενσωμάτωσε μαζί με τα προηγούμενα σε έναν τόμο «Ποιητικά» (1956) έχοντας, όμως, παραλείψει ολόκληρη την πρώτη ποιητική του συλλογή και πολλά νεανικά του έργα. Το 1959 επανεκδόθηκαν τα «Ποιητικά», συμπληρωμένα.

Στη δε συλλογή του «Ελεύθερος Κόσμος» συμπεριέλαβε τα πιο πρόσφατα ποιήματά του. Αμέσως μετά το θάνατό του, εκυκλοφόρησε το 1975 η συλλογή του «Οργή Λαού», που αποτελείται από ποιήματα γραμμένα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας 1967-1974· επιμελητής ήταν ο καθηγητής Γ.Π. Σαββίδης, ο οποίος επιμελήθηκε και την έκδοση του πρώτου άσματος του πολύστιχου ποιήματος «Ο Προσκυνητής» που γράφτηκε το 1919.

Το πεζογραφικό, αφηγηματικό και κριτικό έργο του Κώστα Βάρναλη είναι μακροσκελέστερο από το ποιητικό. Όντας μεταφραστής κύρους, μετέφρασε Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς: Αριστοφάνη, Ευριπίδη, Ξενοφώντα, καθώς και ξένους: Μολιέρο, Φλωμπέρ και πολλούς άλλους.

Ο Βάρναλης δεν έφερε ανανέωση στη δομή του στίχου. Αν και υπήρξε επιδέξιος εργάτης του, ο ίδιος δε θέλησε να κάνει αλλαγές, προτίμησε τις καθιερωμένες από την παράδοση φόρμες που μιλούν αμεσότερα στο λαό. Έδωσε όμως καινούριο περιεχόμενο στη γλώσσα του ρεαλισμού και της σάτιρας, καθώς από τη μια μεριά ζωγράφισε την κατάπτωση του αστικού κόσμου, την αθλιότητα των απόκληρων, κατατρεγμένων της ζωής και από την άλλη εξέφρασε τα επαναστατικά, αντιπολεμικά του συνθήματα. Η Δημοτική Γλώσσα ήταν κατάλληλη για να εκφράσει τον αγώνα των μαζών αν και συχνά υπερέβαλε, ωθώντας τη γλώσσα αυτή σε ακραίο λαϊκισμό.

Οργή των καταπιεσμένων

Ο Βάρναλης εκφράζει την οργή των καταπιεσμένων, οργή που προέρχεται από την αδικία. Η οργή αυτή περιγράφεται με τα μελανότερα χρώματα, καθώς της δίνει τη μορφή, της σάτιρας. Η ποίηση του Κώστα Βάρναλη είναι ένα αμείλικτο κατηγορώ, κατά της αστικής κοινωνίας, μια έκκληση για κοινωνικές αλλαγές οι οποίες εκφραζόμενες με σάτιρα, ρεαλισμό και τον έμφυτο λυρισμό του ποιητή δημιουργούν μια προσγειωμένη αντίληψη για τη ζωή που δεν είναι στεγνή, καθώς μαλακώνει μέσα από τους ανθρωπιστικούς τόνους. Τελικά, όλα τα παραπάνω χαρακτηρίζουν την ιδιαίτερη σημασία της παρουσίας του Κώστα Βάρναλη στην Ελληνική Λογοτεχνία.

Ελένη Β. Πίππα, «Παγκόσμια Ποίηση» (Τόμος Β’), εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 99-103.