«Τα διάκενα του χρόνου & Πρελούδιο στο νέο κοσμικό ψύχος» | Κριτική

Κριτική της Άννας Αφεντουλίδου για τη διττή ποιητική συλλογή «Τα διάκενα του χρόνου & Πρελούδιο στο νέο κοσμικό ψύχος» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), του Δημήτρη Τ. Άναλι, στο Bookpress.

 

«Τα διάκενα του χρόνου & Πρελούδιο στο νέο κοσμικό ψύχος» του Δημήτρη Τ. Άναλι (κριτική)

 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

 

Είναι αξιοθαύμαστη η προσήλωση, η εργατικότητα και η πολύπλευρη προσέγγιση της Αντιγόνης Βλαβιανού στα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ως ερευνήτρια. Αλλά και η αφοσίωσή της στις προσωπικότητες που βρίσκονται πίσω από ένα έργο, στη μνήμη και την ανάδειξή τους. Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί και ο γαλλόφωνος Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής και πολιτικός αναλυτής Δημήτρης Τ. Άναλις. Η Αντιγόνη Βλαβιανού έχει ήδη επιμεληθεί ένα αφιέρωμα στο έργο του για το περιοδικό Νέα Εστία (τχ. 1859, Οκτώβριος 2013), ένα για το περιοδικό Χάρτης (τχ. 47, Νοέμβριος 2022) και τώρα έχει φροντίσει την έκδοση της τελευταίας διττής ποιητικής συλλογής του Άναλι Τα διάκενα του χρόνου & Πρελούδιο στο νέο κοσμικό ψύχος από τις εκδόσεις Ιωλκός, μεταφράζοντάς την μαζί με τον Σπύρο Μοσκόβου, ενώ το Εισαγωγικό σημείωμα το υπογράφει η ίδια και το Επίμετρο η Τιτίκα Δημητρούλια.

Ένα βιβλίο που κατορθώνει τον σκοπό του

Το μικρό αυτό βιβλιαράκι των 65 σελίδων κατορθώνει τον σκοπό του: να μας συστήσει εκ νέου την ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα αυτή ποιητική προσωπικότητα και το έργο της που, αν και έχει αρκετές ιδιαιτερότητες, όχι μόνο μας συγκινεί έχοντας έναν σημαντικό βαθμό γοητείας, αλλά μπορεί με τα προφητικά του χαρακτηριστικά, να προσφέρει μια μορφή απάντησης σε διαρκώς ανοιχτά ερωτήματα, για τα οποία βλέπουμε ότι γίνεται προσπάθεια το τελευταίο χρονικό διάστημα να ξαναδοθούν «οριστικές» απαντήσεις με άρθρα, θεωρητικά κείμενα ή/και Συνέδρια. Ας δώσω πρώτα τις απαραίτητες πληροφορίες για όσους και όσες τυχόν δεν γνωρίζουν τον Δημήτρη Τ. Άναλι, προτού εξηγηθώ για το τελευταίο.

Δημήτρης Τ. Άναλις

Ο Δημήτρης Τ. Άναλις (1938-2012) νομικά και πολιτικές επιστήμες και έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Ελβετία και τη Γαλλία. Εργάστηκε στον ελβετικό Τύπο, στη γαλλική εφημερίδα Le Monde και στο περιοδικό Nouvelles Litteraires. Υπήρξε συνεργάτης της Υπηρεσίας Ενημέρωσης του Υπουργείου Εξωτερικών και ειδικός σύμβουλος για ζητήματα Δυτικής Ευρώπης. Δημοσίευσε πολλές μελέτες και άρθρα γεωπολιτικού περιεχομένου. Από το λογοτεχνικό του έργο, εκ του οποίου το σημαντικότερο μέρος συνέγραψε στη γαλλική γλώσσα, έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, εκτός από το προκείμενο βιβλίο, η ποιητική συλλογή του Άνθρωποι της άλλης όχθης (2006), η νουβέλα του Το άλλο βασίλειο (μτφρ. Οντέτ Βαρών, 2008), η αλληλογραφία του με τον Σύρο ποιητή Άδωνι Φιλία, Χρόνος και Φως (μτφρ. Μανώλη Πιμπλή, 2009) κ.ά.

Η ποίηση του Δημήτρη Τ. Άναλι πηγάζει, εκφράζει και τρέφεται από την αγωνία του χρόνου που διαφεύγει, από την ανάγκη μνημείωσης της στιγμής που χάνεται προτού προλάβουμε να τη γευτούμε, από τη θλίψη του ανερμήνευτου τέλους της ύπαρξης, από τον έρωτα ως νίκη επί της φθοράς, αλλά και ως βίωμα της οριακότητας, δηλαδή αρδεύεται και ανασαίνει την υγρασία του διαχρονικού ποιητικού μυστηρίου.

 

Είμαστε οι άνθρωποι της άλλης όχθης
Άνθρωποι που κανείς δεν μπορεί ν’ αγγίξει,
Ορατοί όμως και κοντινοί,

Το σώμα μας δεν έχει σταθερό περίγραμμα
Κι από το πρόσωπό μας μόνο το βλέμμα απομένει,
Γιατί από μας τους ίδιους μας απόδιωξαν
Και η αληθινή πατρίδα μας απαγορευμένη.

(Άνθρωποι της άλλης όχθης, μτφρ. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ & Αντιγόνη Βλαβιανού, εκδ. Α. Α. Λιβάνη, 2006).

 

Η ποίηση του Άναλι δεν αφίσταται του συλλογικού αισθήματος και της ιστορίας, αλλά αφουγκράζεται και αναζητά τον ήχο του μεγάλου βηματισμού όπως και το θρόισμα των απλών ανθρώπων εντός του.

Ωστόσο. Δεν πρόκειται για μια ποίηση με κώδικες μυστικούς και σκοτεινή αυτοπεριοριστική σήμανση, δεν πρόκειται δηλαδή για έναν μονήρη εγκλεισμό στα τείχη μιας τέχνης ναρκισσιστικής. Η ποίηση του Άναλι δεν αφίσταται του συλλογικού αισθήματος και της ιστορίας, αλλά αφουγκράζεται και αναζητά τον ήχο του μεγάλου βηματισμού όπως και το θρόισμα των απλών ανθρώπων εντός του.

 

[…] Τα όπλα ήταν σιωπηλά
Και οι άνθρωποι που πέθαιναν ομοίως.
Αλλά ήταν αληθινοί νεκροί.

Όταν δεν έμεινε κανένας ζωντανός –γιατί τα όπλα
αποτελείωναν από μόνα τους τούς τραυματίες– οι
νεκροί που είχαν γίνει αυτόματα σαν τα όπλα που τους σκότωσαν
σηκώθηκαν και ξανάπιασαν τα όπλα
ξανάρχισαν να ανταλλάσσουν πυροβολισμούς·
και οι σκιές τους (γιατί το σκοτάδι έπεφτε
όπως πάντα γοργό και αργοκίνητο)
αλληλοσκοτώνονταν κι αυτές με όπλα καμωμένα
από σκιές και κινούμενα από μια εξίσωση που
μόνο τα παιδιά μπορούν να λύσουν πάνω σε μια σκακιέρα.

(La minuterie du sommeil / Το χρονόμετρο του ύπνου, μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, Επίμετρο στο: Δ. Τ. Άναλις, Τα διάκενα του χρόνου & Πρελούδιο στο νέο κοσμικό ψύχος, Ιωλκός, 2023, σσ. 50, 51)

[…] αφήνει τον ορίζοντα ελεύθερο στον αναγνώστη να νοηματοδοτήσει ξανά και ξανά, επανεγγράφοντας το δικό του προσωπικό βίωμα εντός του λόγου του ποιητή.

Κι αυτόν τον συνδυασμό της έκφρασης του ατομικού, αλλά και της εγγραφής του στον μεγάλο κύκλο των κοινωνικών του δηλώσεων το κατορθώνει χωρίς να εκπίπτει από το πεδίο «της γνήσιας λογοτεχνικότητας», δηλαδή από το χώρο εκείνο όπου η σαγηνευτική αρμονία των σιωπών αφήνει τον ορίζοντα ελεύθερο στον αναγνώστη να νοηματοδοτήσει ξανά και ξανά, επανεγγράφοντας το δικό του προσωπικό βίωμα εντός του λόγου του ποιητή.

 

[…] Κοίτα, πήραμε κιόλας το δρόμο για μια
Νέα λησμονιά που θα κρατήσει αιώνες. Και
Ποικίλες ομιλίες κατευνασμού θα κατακλύσουν τον κόσμο
Μαζί με την κοφτερή ρομφαία εις το όνομα του καλού,
Της ελευθερίας και του ελέους.

(ό.π.,σ.36)

Η Αντιγόνη Βλαβιανού που ανέλαβε, όπως προλογίζει η ίδια στο αφιέρωμα του Χάρτη (τχ. 47), «να (απο)καταστήσει [τον ποιητή] λιγότερο άγνωστο στους πολλούς και περισσότερο γνωστό στους κατά τι ή εν πολλοίς μυημένους», ισχυροποιεί, με τη σύστασή της αυτή, την επιβεβαίωση ότι η ποίηση μπορεί να εκφράσει την αγωνία μιας ολόκληρης εποχής χωρίς να χάσει τη μοναδικότητα του εαυτού, μπορεί να γίνει ένα διαχρονικό πεδίο όπου θα αναμετρηθούν οι πολυποίκιλες αναγνώσεις διαφορετικών εποχών χωρίς να χάσει ούτε στιγμή τη γειωμένη της γεύση, που αξιώνει και κατορθώνει την αισθητηριακή ολοκλήρωση χωρίς να αρνείται τα θραύσματα του εφήμερου.

Και κλείνω το σύντομο αυτό σημείωμα με στίχους που μακάρι να λειτουργήσουν ως συμβουλευτικές παραινέσεις προς τους νεότερους ποιητές και τις νεότερες ποιήτριες, των οποίων τα αυτιά ορισμένοι χαϊδεύουν με ολέθριο τρόπο: ότι δήθεν αρκεί απλώς να βιώνουν για να εκφράζονται ποιητικά, ότι αρκεί να έχουν μια στάση αντί-δρασης κι αυτό συνιστά από μόνο του ποιητική πράξη.

Γράψε γι’ αυτό που φεύγει κι αυτό που αναγγέλλεται
Σαν την απλή ζωή.
Γράψε
Για τον άγνωστο φίλο που θα ’ρθει
Για τον χρόνο που ήταν αποπνικτικός
Αλλά μερικές φορές με καθαρό ουρανό τη νύχτα.
Γράψε
Για να μην επαναληφθείς
Για να μείνεις ακίνητος και να προχωρήσεις
Μες στη νύχτα των πόλεων και των πόντων
Και φυλάξου από τις ιδέες
Λατρεύουν υπερβολικά τον θάνατο.

Σου κόβεται η ανάσα, αλλά το μέγα ψύχος πλησιάζει

(ό.π., σ. 40)

 

* Η Άννα Αφεντουλίδου είναι ποιήτρια και φιλόλογος.

 

Πηγή: Bookpress