14/9/1814: Συστήνεται η Φιλική Εταιρεία από τους Νικόλαο Σκουφά, Εμμανουήλ Ξάνθο και Αθανάσιο Τσακάλωφ στην Οδησσό της Ρωσίας. Σύντομα θα στρατολογήσει πολυάριθμα μέλη και θα καταστεί εκ των σημαντικότερων αρωγών του αγώνα για την ελευθερία.
***
Δημιούργημα της φιλελεύθερης εθνικής αγωνιστικής παράδοσης του ελληνικού λαού, η Φιλική Εταιρεία εξέφρασε με σαφήνεια το ανυπόταχτο φρόνημα αυτού του λαού διακηρύσσοντας ως σκοπό της την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους και της πατρίδος. Η απαραίτητη οργάνωση και η συνεργασία των δυνάμεων του έθνους, των ηπειρωτικών και των ναυτικών κοινοτήτων, θεμελιώθηκε χάρη στην Εταιρεία, η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό, στις 14 Σεπτεμβρίου 1814, από τρεις απλούς πατριώτες, τον Εμμανουήλ Ξάνθο (από την Πάτμο), το Νικόλαο Σκουφά (από το Κομπότι της Άρτας) και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ (από τα Γιάννενα). Τρεις μικρέμποροι και γραμματείς εμπόρων, χωρίς κάποιο ειδικό κύρος ή μεγάλα οικονομικά μέσα αλλά με φλογερό επαναστατικό φρόνημα, πίστη και πατριωτισμό, επέβαλαν την απόφαση για δυναμική λύση και εξέφρασαν ολόκληρο το έθνος. Αυτοί έκαναν το πρώτο βήμα για να γεφυρωθεί η πνευματική πρόοδος, περισσότερο έντονη έξω από την κυρίως Ελλάδα, με το δυναμισμό του ελλαδικού πληθυσμού, αλλά και για να ξεπεραστούν οι αναστολές που η οικονομική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών γεννούσε.
Φιλανθρωπικές εκπαιδευτικές εταιρείες (όπως το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον του Παρισιού, η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών και η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης), φιλελεύθερες πολιτικές λέσχες αλλά και τεκτονικές στοές υπήρξαν τα οργανωτικά πρότυπα των Φιλικών. Η ηγέτιδα ελληνική τάξη (των παραδουνάβιων ηγεμονιών και της Κωνσταντινούπολης) δεν τολμούσε να λάβει την πρωτοβουλία, το ίδιο και η επαρχιακή κοινοτική ηγεσία. Ωστόσο, επαναστατικές εταιρείες ιδρύονταν συχνά. Τελικά, ό,τι δεν ανέλαβαν οι «κορυφαίοι του γένους» θα το επιτύχουν τρεις αποφασισμένοι μικροαστοί, που ως το 1818 δεν είχαν ξεπεράσει τους τριάντα. Η αυτοπεποίθηση κι η πίστη στις δυνάμεις του έθνους και μόνο σ’ αυτές κι η θαυμαστή οργανωτική συνωμοτικότητα των ηγετών της Εταιρείας κινητοποίησαν δυνάμεις απ’ όλες τις τάξεις και επέφεραν μια εκπληκτική εξάπλωση. Δεν έμενε παρά ο σχεδιασμός που θα υλοποιούσε τη μεγάλη απόφαση και κυρίως η επιβλητική προσωπικότητα που θα ετίθετο επικεφαλής.
Η Φιλική Εταιρεία εμπέδωσε την ιδέα ότι οι Έλληνες έπρεπε να παύσουν να περιμένουν την ελευθερία από κάποια «φιλάνθρωπη» παρέμβαση μεγάλης δύναμης και να βασιστούν μόνο στις δικές τους δυνάμεις. Εκπλήρωσε την προϋπόθεση της ενότητας και της πειθαρχίας σε μια κεντρική ηγεσία και συσπείρωσε στους κόλπους της όλες τις επαρχίες, όλες τις κοινωνικές τάξεις και τις ιδεολογικές τάσεις: κλήρος ανώτερος και κατώτερος, μεγαλοκτηματίες και ακτήμονες αγρότες, πρόκριτοι και κλέφτες, έμποροι και διανοούμενοι, πλοιοκτήτες και ναυτικοί, λόγιοι και αρματολοί, Φαναριώτες και απόδημοι. Ηπειρωτικές και ναυτικές κοινότητες σ’ όλο τον εθνικό χώρο, χάρη στην Εταιρεία, ήλθαν για πρώτη φορά κοντά. Ένα βαθύ και αδιαχώριστο εθνοθρησκευτικό αίσθημα ενοποιούσε τους ελληνικούς πληθυσμούς προαναγγέλλοντας την επιτυχία, παρ’ ότι η πολιτική οργάνωση του Αγώνα από τους Φιλικούς φάνταζε στην αρχή ως παράτολμο εγχείρημα εναντίον μιας αυτοκρατορίας.
Υποτιμώντας ωστόσο τον εχθρό και εμψυχώνοντας με την έντεχνη προπαγάνδα περί «Αόρατης Αρχής», η Εταιρεία χάριζε στους Έλληνες ηθικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Οι φύσει ριψοκίνδυνοι επαναστάτες αντιμετώπισαν τους σώφρονες προκρίτους και λογίους που θεωρούσαν το έθνος ανώριμο. Και επικράτησαν. Διότι μια επανάσταση δεν είναι σχέδιο προγραμματικό ή ακαδημαϊκή ανάλυση. Είναι μια κοινωνική αναγκαιότητα και ένα ανεξιχνίαστο κέλευσμα της Ιστορίας, μια φυσική έκρηξη του ηφαιστείου της συλλογικής ψυχής. Απελευθέρωση πριν την απελευθέρωση. Αυτή την πραγματική ελευθερία, την εσωτερική, την εμφύσησε στους Έλληνες η Φιλική Εταιρεία. Αυτή απελευθέρωσε τους Έλληνες. Κι από εκείνη τη στιγμή η συμβίωση με τον κατακτητή ήταν αδύνατη. Το μεγάλο βήμα για την Επανάσταση είχε γίνει και η προσφυγή στα όπλα ήταν πια προδιαγεγραμμένη.
Κώστας Χατζηαντωνίου, «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 23-25.
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.