Δύο θηριωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη για δύο ταινίες με θέμα δύο θηριωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τη σφαγή αιχμαλώτων από τους Σοβιετικούς και τους Ναζί αντίστοιχα.

 

«Κατίν» και «Έλα να δεις», δύο ταινίες με θέμα τη σφαγή αιχμαλώτων και αμάχων από τους Σοβιετικούς και τους Ναζί αντίστοιχα

«Εγώ τα λέω ενθύμια φρίκης». Αυτή την απάντηση έδωσε ο ποιητής Νίκος Καρούζος στην ερώτηση που είχε θέσει ο ίδιος «Τι είναι τα ποιήματα;». Ενθύμια φρίκης. Ακριβώς αυτό είναι οι δύο ταινίες που προβάλλονται στις κινηματογραφικές αίθουσες: «Ελα να δεις» του Ρώσου Ελεγκ Κλίμοφ, και «Κατίν» του Αντρέι Βάιντα. Το πρώτο γυρίστηκε το 1985, το δεύτερο πέρσι, όμως η δράση των δύο φιλμ απέχει ιστορικά μόλις τρία χρόνια: το «Κατίν» τοποθετείται στα 1940, το «Ελα να δεις» στα 1943. Και γεωγραφικά όμως, τα δύο φιλμ πέφτουν το ένα πάνω στο άλλο, καθώς τα ιστορικά γεγονότα που αφηγούνται διαδραματίστηκαν στη Λευκορωσία. Επίσης, και τα δύο έχουν ως θέμα δύο αιματηρά σκηνικά του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου: τη σφαγή αιχμαλώτων και αμάχων από τους Σοβιετικούς και από τους Ναζί αντίστοιχα.

Με λίγα λόγια, οι δύο ταινίες έχουν κοινά. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο όμως, έχουν πολλές διαφορές.

Ο πατέρας του Βάιντα

Το «Κατίν» πραγματεύεται τη μοίρα χιλιάδων Πολωνών αξιωματικών…

Πηγή: Ηλίας Μαγκλίνης & «Καθημερινή» (15/2/2009)

 

***

Κατίν

…Το 1939, προτεραιότητα του Στάλιν ήταν η εξασφάλιση των νέων συνόρων πριν μπορέσει η Βέρμαχτ να αλλάξει για δεύτερη φορά το χάρτη. Οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού κατά μήκος της νέας γραμμής του μετώπου επιδόθηκαν σε μια συμβολική επίδειξη συντροφικότητας προς τους όμοια σκεπτικιστές Γερμανούς συναδέλφους τους. Έγιναν ανταλλαγές αιχμαλώτων. Πίσω από τα νέα σύνορα, οι στρατιώτες στέλνονταν να ψάξουν από σπίτι σε σπίτι για όπλα. Σχηματίστηκαν «ομάδες αντιπερισπασμών» από Πολωνούς εθνικιστές, απομεινάρια του Πολωνικού Στρατού, όπως και από ειλικρινή ή αξιοσέβαστα μέλη των τοπικών κοινοτήτων174. Δεκάδες χιλιάδες Πολωνοί στρατιώτες, μεταξύ των οποίων και έφεδροι που είχαν επιστρατευτεί πριν λίγες μόλις εβδομάδες, κλείστηκαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων. Κατά διαταγή του Στάλιν, περισσότεροι από 20.000 θα δολοφονούνταν μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου του 1940.

Η εκτέλεση 4.000 Πολωνών αξιωματικών στο δάσος κοντά στο Κατίν, δυτικά του Σμολένσκ, έγινε από τη μυστική αστυνομία, όπως και οι παράλληλες εκτελέσεις κοντά στο Χάρκοβο και στο Τβερ. Οι δολοφονίες αυτές συγκαλύφτηκαν επίσης, αν και οι ντόπιοι άκουγαν πυροβολισμούς επί ώρες, για πολλές νύχτες. Όμως, αν και κρατούνταν σε άγνοια συγκεκριμένων γεγονότων, οι τακτικοί στρατιώτες ήξεραν ότι το κράτος που αντιπροσώπευαν και την πολιτική τού οποίου επέβαλλαν καθημερινά, δεν πρόσφερε καμιά απελευθέρωση στους αδελφούς λαούς.

Προπαγάνδα

Οι στρατιωτικοί σύμβουλοι του Στάλιν είχαν σκεφτεί προκαταβολικά τα πιθανότερα προβλήματα. Ειδικές διαλέξεις γίνονταν στους στρατιώτες που στέλνονταν στην Πολωνία και τη Βαλτική. Τους έλεγαν ότι οι προσπάθειές τους θα χάριζαν την ασφάλεια και την ευτυχία στους λαούς των νέων περιοχών. Ταυτόχρονα, όμως, δεν τους άφηναν καμία αμφιβολία ότι τα νέα σύνορα θα παρείχαν προστασία και ασφάλεια και στη δική τους πατρίδα. Οι στρατιώτες που στέλνονταν στα Βαλτικά κράτη της Λετονίας, της Εσθονίας και της Λιθουανίας, ήταν διαλεγμένοι ένας-ένας, «πολιτικά αξιόπιστοι… και τους παρεχόταν η καλύτερη τροφή, τα καλύτερα όπλα και πυρομαχικά». «Είμαι υπερήφανος», λέει ένας από αυτούς τους ήρωες, «γιατί μου έγινε η τιμή να σταθώ στην πρώτη γραμμή της άμυνας της μητέρας πατρίδας μας». Στο μεταξύ, οι προπαγανδιστές έγραφαν ιστορίες με ευτυχισμένο τέλος για να πανηγυρίζουν οι αναγνώστες…

 

«Ο πόλεμος του Ιβάν», Κάθριν Μεριντέιλ, εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 135-136.