«Camera obscura» | Κριτική | ΕΦΣΥΝ

Η Βάνια Σύρμου υπήρξε μαθήτριά μου, εδώ και αρκετά χρόνια, σε μια τάξη με προικισμένα και πρόθυμα παιδιά που πρόκοψαν και διακρίθηκαν στη ζωή τους. Τη βρήκα μετά, επιτυχημένη εκπαιδευτικό, συστηματική αναγνώστρια, μεταφράστρια λογοτεχνικών έργων, επιμελήτρια βιβλίων.

Την ξανασυναντώ τώρα, μέσα από μια σειρά διηγημάτων με τίτλο «Camera obscura» και την ευχαριστώ θερμά γιατί με τον καλοδουλεμένο λόγο της και την αισθαντική γραφή της μού επιτρέπει να μιλήσω αντικειμενικά και να μην υποκύψω σε συναισθηματικές παραχωρήσεις.

Ο σκοτεινός θάλαμος είναι οπτική συσκευή που προβάλλει το είδωλο του περιβάλλοντος χώρου σε μια οθόνη. Χρησιμοποιείται στη ζωγραφική αλλά και για ψυχαγωγία και ήταν μία από τις εφευρέσεις που οδήγησαν στη φωτογραφία και τη φωτογραφική μηχανή, μας λένε οι πληροφορίες. Προφανώς η αγάπη της Βάνιας για τη φωτογραφία «που έχει τη δύναμη να σταματά το χρόνο και να τον διαστέλλει ταυτόχρονα στο μέλλον» είναι ο βασικός λόγος επιλογής του τίτλου.

Πρόκειται για ένα βιβλίο με καθημερινές ιστορίες για ανθρώπους κανονικούς, που ζουν και κινούνται ανάμεσά μας, με πολύ συνειδητή μοναξιά και μεγάλη απαντοχή. Ματαιώσεις, προδομένα όνειρα, προδομένες προσδοκίες, αμφιβολίες, φόβοι, σιωπές αλλά και ελπίδα, το υλικό της γραφής. Μνήμες παιδικές, μνήμες των πέντε αισθήσεων, μνήμες του χωριού και της πόλης, μνήμες ζωής. Πλούσια η ποικιλία των ανθρώπινων τύπων που επιλέγει η συγγραφέας. Συχνά ο φακός της εστιάζει στις οικογενειακές σχέσεις.

Πρωτοπρόσωπες ή τριτοπρόσωπες αφηγήσεις, με πρωταγωνιστή μια γυναίκα, στο πρώτο περίπου μισό του βιβλίου, και κάποιον άνδρα στο άλλο. Η θεία Λαμπρινή, η Θάλεια, η Φανή, η Φρόσω, η Ολγκα, η Αννα, η Τασία, η κυρα-Ευτυχία, η γιαγιά Πανωραία, η Ακαθή, η Καλλιώ, η Ελενίτσα, η κυρα-Δέσπω. Στους άνδρες σπανίζουν τα ονόματα.

Γυναίκες υπερήλικες που αφηγούνται «τις ονειροφαντασιές της νύχτας» και καταφεύγουν στον Ονειροκρίτη του Καζαμία για να βρουν τη λύση. Γυναίκες φευγάτες, που ο κόσμος τους είναι πια ο κόσμος της σιωπής. Γυναίκες ώριμες, γυναίκες απομονωμένες, γυναίκες υποτιμημένες, γυναίκες που συντηρούν χαραμοφάηδες άνδρες, οι οποίες επαναστατούν και αποφασίζουν να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους.

Αλλά και άνδρες που ζουν το παρόν και μπορεί να τους συναντήσουμε κάπου. Ενας συγγραφέας παιδικών βιβλίων, ένας παρατηρητής της ζωής στην πολυκατοικία του, ένας έφηβος που γίνεται τσαντάκιας για να βοηθήσει τη λιμοκτονούσα οικογένειά του, ένας άλλος αντιδραστικός έφηβος, που ζει στα Ψαρά και, μέσα από τη σύγχρονη προσφυγιά, συνειδητοποιεί την Ιστορία.

Δυο ανάπηροι που ενώνουν τις ερημιές και τις ανημπόριες τους. Και ο περιπλανώμενος φωτογράφος «Συλλέκτης στιγμών» που γίνεται απρόσκλητος επισκέπτης σε γηροκομεία, παζάρια ή πανηγύρια, καταυλισμούς και απόμερες γειτονιές και φωτογραφίζει πορτρέτα. «Του αρέσει να γεμίζει τη ζωή του συλλέγοντας στιγμές από τις ζωές των άλλων». Ολοι αυτοί είναι κάποιοι από τους πρωταγωνιστές της Σύρμου.

Η συγγραφέας έχει συμπάθεια στο ταξίδι, με όποιο μέσο, τρένο, πλοίο, αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Προσωποποιεί τα ζώα, που ακούνε και συμμερίζονται τη σιωπή του αφεντικού τους. Και μία εμμονή με τα παπούτσια. Η πανδημία και η καραντίνα διεκδικούν, επίσης, μερίδιο στις ιστορίες της. Ηχος και εικόνα συντροφεύουν τη ζωή των ηρώων της. «Η μουσική έχει τη δύναμη να σε βγάλει από το σκοτάδι της απώλειας στο φως της ζωής».

Ενα βιβλίο με λόγο αβίαστο, ρέοντα με τη ζωντάνια της προφορικότητας, που το διακρίνει συνεπής εσωτερική δομή και λειτουργικές λεπτομέρειες. Ενδιαφέρον το παιχνίδι ανάμεσα στη φαντασία και τη λογική, την πραγματικότητα και τη μυθοπλασία.

Ολόκληρο το βιβλίο θα μπορούσε να ιδωθεί και σαν ένα άλμπουμ με καλοδουλεμένα πορτρέτα.