Κριτική της Ανθούλας Δανιήλ για το βιβλίο «Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), της Ελένης Παπανδρέου, στο εξαιρετικό Fractal.
Μια επιστροφή
Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //
Ωραίο και επιβλητικό το βιβλίο, πολυτελές ως ύλη και ως ουσία, Τα όνειρα της καμήλας και άλλες ιστορίες για τη Συρία. Τα μέρη εφτά:
«Πρόσκληση σε γεύμα» (Αντί Προλόγου), «Τα όνειρα της Καμήλας», «Η ιστορία μιας κολόνας», «Η ζωή σαν παραμύθι», «Η γυναίκα με το λευκό φόρεμα», «Η θυσία», «Σκιές στην πόλη».
Σ’ αυτά τα εφτά Μέρη του βιβλίου, σ’ αυτά που τα λόγια περιγράφουν εικόνες και οι εικόνες εμπνέουν τα λόγια – ως γνωστόν η Ελένη Παπανδρέου είναι φωτογράφος και ποιήτρια- τα αισθητήριά της επικοινωνούν, υπερακοντίζουν τις δυνατότητές τους και με ανοιχτές όλες τις εισόδους των προσαγωγών μέσων φέρνουν σε ερωτική μείξη τις καλλιτεχνικές αντιστοιχίες με φωτογραφικές αποδείξεις που άγρευσε το βλέμμα και βεβαίωσε του λόγου το ασφαλές.
Οι φωτογραφίες είναι μια επιστροφή, μας λέει η καλλιτέχνις, και αυτή την επιστροφή μοιράζεται μαζί μας με αυτό το Λεύκωμα, όπως η ίδια νιώθει την επίσκεψη του βλέμματος. Ό,τι είδε, θαύμασε, ένιωσε, ότι τράβηξε το μάτι της και κέντρισε τον εγκέφαλό της βρήκε θέση εκεί και ρόλο στην περιήγησή της. Κάθε τόπος, πράγμα, πρόσωπό, κρατά σημαίνουσα θέση τις ιστορίες της Συρίας που η Ελένη Παπανδρέου είδε και άκουσε. Κι έτσι ο δρόμος της μιας/του ενός συναντιέται με τον δρόμο των πολλών…
Κατ’ αρχάς οι φωτογραφίες. Πρώτο ένα σαλόνι ανοιχτό στον αρχαίο κόσμο της Συρίας. Αρχαίες κολόνες και σύγχρονη θλίψη κάτω από έναν θλιμμένο ουρανό. Ένας άνδρας μόνος στα ερείπια. Σαν να είναι ο Σικελιανός ή ο Σεφέρης, η απόλυτη μοναξιά και ο τόπος γυμνός από τον μύθο του, επιβιώνει χιλιάδες χρόνια σε ένα κόσμο που εξελίσσεται ερήμην του. Η Ιστορία κρύφτηκε στα βιβλία, η ζωή συνεχίζεται στην επιφάνεια, και ο μύθος πετάει αφανής και αόρατος στα χαλάσματα.
Κι εκεί που όλα είναι άδεια και έρημα, να μια «Πρόσκληση σε γεύμα»· μα δεν πρόκειται μόνο για το γεύμα, αλλά για τον «Πρόλογο» αυτού του ταξιδιού που επιχειρεί η συγγραφέας, ταξίδι στο κέντρο του μύθου και της ιστορίας, στις φυλές των ανθρώπων μιας άλλης εποχής που είχε την ανεξιθρησκία κοινωνικό κανόνα και την αγάπη τρόπο ζωής. Είναι η αγορά στο πάλαι ποτέ ανθηρό Χαλέπι. Πέντε άντρες και δύο αγόρια γύρω από ένα ταψί στρογγυλό σαν την αγάπη που και αυτή «είναι στρογγυλή σαν το ταψί. Χωρίς γωνίες. Χωρίς αγκυλώματα».
Κοιτούν τον φακό. «Είναι όλοι ζωντανοί και γελούν με μικρά καθημερινά πράγματα. Το μαγαζί τους δεν έχει καταστραφεί»· είναι ακόμη 23 Δεκεμβρίου 2008.
Η έρημος έχει τους δικούς της νόμους και η Καμήλα κι αυτή επίσης. Και η μία έχει απέραντη έκταση και η άλλη απέραντη υπομονή. Θα πρέπει να περπατήσει πολύ, μα κανείς δεν τη ρώτησε, «Ήταν οι μέρες της σαν χρόνια και τα χρόνια της ζύγιζαν κιλά. Μ’ ένα κοφτό θόρυβο σωριάστηκε στο έδαφος».
Επόμενο σαλόνι. Το τοπίο εμπλουτίζεται. Αρχαίες κολόνες και καμήλες, ένας μικρός καμηλιέρης κοιτάζει με βλέμμα γεμάτο μ’ ένα αίσθημα, απορίας, αγωνίας, παράξενο… Η εικόνα θυμίζει τους στίχους του Σεφέρη «το κρατίδιο /της Κομμαγηνής, που ’σβησε σαν το μικρό λυχνάρι/ πολλές φορές γυρίζει στο μυαλό μας,/ και πολιτείες μεγάλες που έζησαν χιλιάδες χρόνια / κι έπειτα απόμειναν τόπος βοσκής για ττς γκαμούζες/… Ερχόμαστε από την άμμο της έρημος …».
Κοντινά και μακρινά πλάνα, σκέλεθρα παλιών ναών και κολόνες πεσμένες «Όπως έτρεχε το νερό, έτσι έτρεξε κι ο πρώτος ήχος μες στην καρδιά της, ώσπου ο χτύπος έγινε ρυθμός και μετά τραγούδι». Η Παπανδρέου μας αφήνει να περιπλανηθούμε στα τοπία της, γιατί τα τοπία είναι αυτά που συλλαμβάνει η μηχανή της, αλλά τα περνάει ακτινογραφία με τα μεγάλα και φωτεινά μάτια της, τις υπεριώδεις ακτίνες της, για να εισχωρήσει στα ενδότερα και να τα αναβαθμίσει, να τους αποδώσει τα συναισθήματα που είχαν οι άνθρωποι που έζησαν εκεί. Σαν να βλέπει τις ψυχές και τα πάθη τους. «Η Γη ένωσε τα δυο της χέρια και προσευχήθηκε. Ηρέμησε η πλάση». «Έζησα βαθιά μες στη γη, εκεί που ο χρόνος δεν υπάρχει». «Από το χώμα βγήκα γυμνή και βρεγμένη».
Εκείνο το αρχαίο κιονόκρανο, ω θεοί, πώς μηδενίζει τις αποστάσεις. Όχι δεν ανήκει στο Ολυμπείον της Αθήνας ούτε στο αρχαιολογικό κήπο της Κορίνθου, αλλά στέκει εκεί σαν ορόσημο ανάμεσα στο εδώ της Συρίας και στο άπειρο της αχανούς εκτάσεως στο χωνεμένο στην άμμο αρχαίο μεγαλείο, όπου «Η αβάσταχτη μοναξιά των αιώνων πήρε τη θέση της».
Η Ελένη και ο Αργύρης απέσπασαν από το εκεί και τότε τα θραύσματα μιας χαμένης αυτοκρατορίας και τα μετέφεραν στο εδώ και τώρα και στο παντού και πάντα. Παράλληλα όμως μπήκε σε σπίτια και καφενεία και μαγαζιά και είδε ανθρώπους και επικοινώνησε μαζί τους. Περπάτησε μέσα στα παραμύθια. Μίλησε με ανθρώπους κανονικούς, με ήρωες παραμυθιών και δημιουργούς. Τέτοιος είναι ο Ζαχράν, ο μεγαλύτερος παραμυθάς που πέρασε από το καφενείο που δεν έφυγε ποτέ από την πόλη, που «γέρασε ακροβατώντας στο σκοτάδι των ανθρώπων και στο φως των παραμυθιών. Κάθε φορά που οι ήρωες εμφανίζονταν με αδημονία στη μικρή σκηνή, οι χαμένες στιγμές της ζωής τους επιστρέφουν· ταξίδια σε τόπους υπαρκτούς και ανύπαρκτους, γιατί «αν και ποτέ δεν υπήρξαν, ίσως και να ήταν ό,τι πιο δικό του είχε». Ναι, τέτοιος είναι και ο Γιούσεφ· «ο μικρός Γιούσεφ ονειρευόταν με τα μάτια ανοιχτά», «τα παραμύθια ήταν ένα ταξίδι», «τον έλεγαν αλαφροΐσκιωτο» και «όταν η λάβα της λύπης ξερίζωσε το χωριό, ο Γιούσεφ νοιάστηκε μόνο για το μπλε τετράδιο. Εκεί κοιμούνταν οι ιστορίες του» και με τη βαλίτσα στο χέρι γεμάτη από αυτές έψαχνε για μια νέα πατρίδα. Κι έτσι η συγγραφέας μεταποίησε καλλιτεχνικά το πρόβλημα της σύγχρονης προσφυγιάς.
Κι άλλες φωτογραφίες· μαγαζιά και ναργιλέδες, κοσμήματα και νυφικά, εδώδιμα και ψησταριές, και πάλι κάστρα παλιά και σύγχρονα σπίτια, και γλυκά και «μπαλουρίε», γεύσεις και μυρωδιές γεμάτες μνήμες, κρήνες, σαλόνια, σκάλες, οίκοι προσευχής και πάλι απέραντα τοπία, τόπος βοσκής όχι για γκαμούζες αλλά για πρόβατα, και πάλι πρόσωπα χαρακωμένα από τον χρόνο και τα βάσανα, η «θεία Φατίμα», η Γιασμίν, ο Νουρεντίν, όλοι με τις ιστορίες που είδαν τα μάτια τους και βίωσαν οι ψυχές τους.
Απέραντα έρημα τοπία, διάσπαρτες αρχαιότητες, ξεδοντιασμένες ηγεμονίες, έργα ανθρώπων που ο Χρόνος – Κρόνος γκρέμισε κι άφησε στη θέση τους μια απέραντη θλίψη.
Οι ιστορίες της Ελένης Παπανδρέου είναι τα μάτια της και η ομορφιά είναι μια υπόθεση και προσωπική, όπως λέει μια αγγλική παροιμία “beauty is in the eye of the beholder” και η Παπανδρέου είναι μια άρτια beholder και επειδή είναι και ποιήτρια είδε καλύτερα τον κόσμο με τα μάτια της ψυχής της, τον αποτύπωσε στο φωτογραφικό χαρτί της και μας τον προσέφερε δώρο τιμαλφές ανεκτίμητο…
Πηγή: Fractal
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.