Κριτική του Σταύρου Κοσμά Σταυρίδη για την ποιητική συλλογή του Κωνσταντίνου Γεωργίου, «Σε πτώση δοτική» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), στο Fractal.
Η αγάπη ως αντίδοτο στην έλλειψη νοήματος
Γράφει ο Σταύρος Κοσμά Σταυρίδης //
Η δοτική πτώση, στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα, συνήθως δηλώνει τον αποδέκτη μιας ενέργειας ή το πρόσωπο στο οποίο πρέπει να (από)δοθεί κάτι. Λέμε, π.χ. «Δόξα τω Θεώ». Ενώ πρόκειται για γραμματικό τύπο, ο τίτλος του εν λόγω βιβλίου, αν και σε πρώτη ανάγνωση αναφέρεται στην γραμματική πτώση της κλίσης επιθέτων και ουσιαστικών, μας γεννά αμέσως την υποψία ότι πρόκειται περί αμφισημίας, μάλλον περί ποιητικής χρήσης του όρου, παρά πραγματολογικής. Και όντως ο ποιητής, δίχως να καθυστερεί, αίρει την αμφιβολία μας, αφού μετά το πρώτο ποίημα, που και αυτό αναφέρεται σε δόσιμο –ΜΑΣ ΔΟΘΗΚΕ είναι ο τίτλος, ακολουθεί το ποίημα Ο ΕΚΠΕΠΤΩΚΩΣ, που έχει ως εξής:
Ἄνθρωπε,
ἐσένα καλῶ,
σ’ ἐσένα φωνάζω.
Μ’ ἀκοῦς;
Τὴν μόνη
πτώση
ποὺ σοῦ ἀναγνωρίζω
εἶναι αὐτή,
σὲ πτώση δοτική.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 14
Μια δεύτερη εντολή του Θεού
Το ποίημα αυτό, με ποιητική άδεια, υποδηλώνει μια δεύτερη εντολή του Θεού, μετά το αμάρτημα των πρωτοπλάστων, σύμφωνα με τη Βίβλο. Ως πτώση στο βιβλίο της Γένεσης εννοείται η ανυπακοή και η, κατά συνέπεια, εκδίωξη των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο, με όλα τα συνεπακόλουθα, με κυριότερη την υποστασιακή υποβάθμιση του ανθρώπου, τουτέστιν τον υπαρξιακό του ξεπεσμό, από την αθανασία και την παραδείσια μακαριότητα στην παρούσα «ανθρώπινη κατάσταση», που συμπεριλαμβάνει τον θάνατο, τους κόπους και τα βάσανα, την μοναξιά, την απρόβλεπτη τύχη, το παράλογο και τα άλλα χαρακτηριστικά της ζωής που απασχόλησαν και απασχολούν τους φιλοσόφους της ύπαρξης.
Ωστόσο, αμέσως στο ποίημα που διαβάσαμε, η ίδια λέξη «πτώση» αποκτά εντελώς διαφορετική σημασία, αφού πρόκειται για μια ειδική πτώση με την άδεια του Θεού, που δίνεται μέσω της έμπνευσης του ποιητή, ο οποίος δίκην προφήτη αρθρώνει θεϊκή εντολή και παραίνεση για συγκεκριμένη συμπεριφορά στη ζωή: Μια στάση «δοτική», δηλαδή ανεξάντλητη προσφορά προς τους άλλους, και αυτή ως αποτέλεσμα μιας διαφορετικής «πτώσης», που δεν είναι πλέον αμαρτία, αλλά λύτρωση, που ακολουθεί την παράβαση. Σε συνάρτηση, λοιπόν, με το προπατορικό αμάρτημα η δεύτερη αυτή εντολή ονομάζεται «πτώση δοτική» και πρόκειται για μια κατ’ εξαίρεση μοναδική πτώση, που επιτρέπεται και κατ’ ουσίαν επιβάλλεται, όπως διευκρινίζεται στα ποιήματα που ακολουθούν.
Ο πλούτος των εννοιών και των αντιθέσεων, εκ της πολυσημίας και των ερωτημάτων που προκύπτουν, προκαλούν τη σκέψη να ασχοληθεί, να εξετάσει και να διερευνήσει, μέσα στα επόμενα ποιήματα, όλες τις πτυχές του προβληματισμού που αναδύεται. Οπότε, η διερεύνηση και η ερμηνεία των δύο αυτών λέξεων, όπως νοηματοδοτούνται μέσα στην εν λόγω ποιητική συλλογή, καθίσταται αναγκαία.
Πτώση
Η πρώτη σημασία της λέξης «πτώση» ταυτίζεται με την ενέργεια του ρήματος πίπτω. Είναι η προς τα κάτω κίνηση και μετάθεση, ένεκα ελλιπούς στήριξης ενός σώματος ή αντικειμένου, εξαιτίας της έλξης που ασκείται από το βαρυτικό πεδίο της Γης. Στην φυσική επιστήμη υπάρχει ο όρος «ελεύθερη πτώση» και με αυτή πρώτος ασχολήθηκε ο Αριστοτέλης. Χρειάστηκαν 20 αιώνες, στα χρόνια της αναγέννησης για να εξεταστούν εκ νέου οι προβληματισμοί και οι απαντήσεις των Ελλήνων για τους νόμους της φύσης. Τότε η απλή παρατήρηση του κορυφαίου επιστήμονα, ότι το βαρύτερο πέφτει με μεγαλύτερη ταχύτητα στο έδαφος, συμπληρώθηκε με σχετική διόρθωση από τον πατέρα της σύγχρονης επιστήμης, τον Γαλιλαίο: Στο κενό όλα τα σώματα, ασχέτως βάρους, πέφτουν με την ίδια ταχύτητα. Υπάρχει επίσης και ένας μαθηματικός τύπος που μετρά την επιτάχυνση των σωμάτων κατά την πτώση τους στην ατμόσφαιρα.
Όταν λοιπόν ένα στερεό σώμα πέσει από ένα ύψος σε συμπαγές έδαφος, αν δεν συντριβεί λόγω της κεκτημένης ενέργειας, ενδέχεται να κυλήσει και τελικά να σταματήσει παίρνοντας μια νέα θέση οριστική, δηλαδή πιο σταθερή από αυτήν που είχε πριν την πτώση. Έτσι εμφανίζεται σαν να επιλέγει μια νέα σταθερή θέση μετά την ακούσια και μάλλον βίαιη κίνηση προς τα κάτω. Την όλη εικόνα που περιγράψαμε, στην κατ’ εντολή του Θεού, μέσω του ποιητή, νέα «πτώση» του ανθρώπου, διακρίνουμε στο ποίημα ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ (σελ. 93). Σ’ αυτό διαπιστώνουμε ότι με τη λέξη «πτώση» εννοούμε τον καθορισμό, κατόπιν επιλογής, θέσεως μέσα στον κόσμο, μιας θέσεως οριστικής που μπορεί να χαρακτηριστεί και σαν πρό-θεση ή διά-θεση και κατά προέκταση στάση ζωής. Όπως θα δείξουμε στη συνέχεια, είναι στάση ευθύνης και αγάπης προς τους άλλους, μέχρι τα όρια της αυτοθυσίας, αφού το ποίημα καταλήγει ως εξής:
«Ψηλαφίζεις τὸ φῶς
ποὺ σὰν δόρυ αἰχμηρὸ
τρυπᾶ τὴν καρδιά σου
καὶ χύνεται ἀπὸ τὶς πληγές της
ὅλη σου ἡ καλοσύνη
στὸ τίποτα τοῦ κόσμου».
Επίθεση στο τίποτα του κόσμου
Ιδού, λοιπόν, η φύση και το αποτέλεσμα αυτής της ιδιότυπης πτώσης του ανθρώπου. Είναι μια επίθεση στο τίποτα του κόσμου, στο μηδέν ως σύλληψη και αντίληψη ζωής, όταν η ζωή δεν έχει νόημα και το παράλογο εξισώνεται με το λογικό. Τότε η ζωή χάνει την αξία της ή μάλλον έχει την ίδια αξία με το θάνατο. Είναι η μηδενιστική επιλογή, ο μηδενισμός ως στάση ζωής. Και δεν χάνει την αξία της ύπαρξής του κάθε σκεπτόμενο υποκείμενο, αλλά απαξιώνει και κάθε άλλο ον με το οποίο υπάρχει η δυνατότητα να επικοινωνήσουμε και να απολαύσουμε αμοιβαία εκλεκτά συναισθήματα και να συμμετάσχουμε σε εμπειρίες των άλλων που εμπλουτίζουν και συμβάλλουν στην ατομική εξέλιξη ολόκληρου του είδους μας. Το όπλο σ’ αυτή την επίθεση ενάντια στο μηδέν, «στο τίποτε του κόσμου», είναι ένα και μοναδικό, έστω και αν διαφοροποιείται ανάλογα προς τους επί μέρους στόχους. Ο ποιητής είναι κάθετος. Το μόνο όπλο μας ενάντια στο μηδέν είναι η αγάπη.
Αγάπη ως προσφορά
Η αγάπη ως «δοτική πτώση» δηλαδή ως προσφορά, παίρνει διάφορες μορφές: Γίνεται συμπόνοια, στοργή, άνευ όρων αγάπη προς στον συνάνθρωπο, γίνεται έρωτας, γίνεται θαυμασμός και συγκίνηση. Όταν στρέφεται προς την ομορφιά του κόσμου, γίνεται ποίηση. Μέσω της αγάπης όλα αποκτούν νόημα και ο άνθρωπος παίρνει αξία παγκοσμιότητας ως μονάδα συνείδησης μέσω της οποίας το σύμπαν γνωρίζει τον εαυτό του. Τότε αποκαλύπτονται μυστικά κρυμμένα κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων και ο άνθρωπος γεμίζει προοπτική και ελπίδα. Η ζωή με την αγάπη και την ποίηση μαθαίνει να επικοινωνεί με το σύμπαν, να ελπίζει για το μέλλον, να θαυμάζει τα έργα του Θεού και με τον τρόπο αυτό ακυρώνει την υπαρξιακή μοναξιά και την έλλειψη νοήματος. Με την αγάπη εξουδετερώνονται τα εναντίον μας όπλα του μηδενός, μερικά από τα οποία είναι η απελπισία, η αδιαφορία, η ηττοπάθεια, η εξίσωση του καλού με το κακό, της ζωής με το θάνατο, η αδράνεια μπροστά στις προκλήσεις και τα αδιέξοδα της ζωής.
Το πρόβλημα της έλλειψης νοήματος
Δύο από τους πιο σημαντικούς μεταπολεμικούς συγγραφείς και φιλοσόφους, οι Νομπελίστες Jean Paul Sartre και Albert Camus, ασχολήθηκαν διεξοδικά με το πρόβλημα της έλλειψης νοήματος. Κήρυξαν ότι στη ζωή επικρατεί ο απόλυτος παραλογισμός (absurdity), που, όταν τον αντιληφθούμε, μας προξενεί κενό και αηδία. Όσο για τη χαρά της ζωής, είναι μια προσωρινή ψευδαίσθηση που κάποια στιγμή μας εγκαταλείπει για πάντα. Πρόκειται για μια παθολογική κατάσταση απελπισίας και παραίτησης. Στο περίφημο μυθιστόρημά του, «Ο Ξένος», ένα από τα σημαντικότερα του περασμένου αιώνα, ο Καμύ εμφανίζει έναν τέτοιον χαρακτήρα, που σκοτώνει χωρίς τύψεις, που δε νοιώθει τίποτε για τον θάνατο της μητέρας του και, όταν δικάζεται, δηλώνει ότι επιθυμεί να τον εκτελέσουν. Η άρνηση της ζωής ένεκα της έλλειψης νοήματος σε όλο το μεγαλείο της. Αντίθετα, στις μέρες μας, η λεγόμενη υπαρξιακή ψυχοθεραπεία θεωρεί την έλλειψη του νοήματος ως ψυχική ασθένεια, κύρια αιτία της κατάθλιψης, της παραίτησης και της τάσης αυτοκαταστροφής. Ως θεραπεία σ’ αυτούς τους ασθενείς συνιστά την αναζήτηση νοήματος και τον καθορισμό σκοπού.
Η σύσταση αυτή της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, (που στην Ελλάδα έγινε πολύ γνωστή μετά την εξαιρετική απήχηση που είχαν στη χώρα μας τα βιβλία του Irvin Yalom), δεν απέχει καθόλου από τη «θέση» που συνιστά ο δικός μας ποιητής, δηλαδή μια στάση ζωής με αγάπη προς τον συνάνθρωπο, με τον έρωτα, με τον θαυμασμό προς τον κόσμο, την ομορφιά που μας δόθηκε απλόχερα. Είναι ένα μήνυμα που το έχει απόλυτα ανάγκη η ανθρωπότητα σήμερα, διότι η έλλειψη νοήματος έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας και ο μηδενισμός έχει πρακτικά επικρατήσει σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο και όχι μόνον. Ακόμη και η ίδια η ανθρώπινη ζωή έχει χάσει πλέον την αξία της, γεγονός που καθημερινά μας τροφοδοτεί με φρικτές ειδήσεις που ενισχύουν αυτή την άποψη. Το αντίδοτο που προτείνει ο ποιητής είναι μια σταθερή θέση με αγάπη στη ζωή, με φαντασία και συναίσθημα και με ποιητική ματιά στον κόσμο, δηλαδή την επαφή με την ποίηση και την χρήση της ως θεϊκού χαρίσματος που δόθηκε στον άνθρωπο ταυτόχρονα με το μοναδικό προνόμιο του λόγου. Η ποίηση εμφυτεύτηκε μέσα μας εξαρχής και παραμένει και εξακολουθεί να ανθίζει και θα ανθίζει και θα καρπίζει ενόσω ο άνθρωπος παραμένει αυτό που πλάστηκε να είναι, δηλαδή ΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Η ποίηση είναι βίωμα
Η ποίηση δεν επιβάλλει να γράφουμε όλοι ποιήματα. Πουθενά δε ισχυρίζεται αυτό ο ποιητής μας. Απλά τονίζει ότι πρέπει να μας διακρίνει η ποιητική διάθεση, δηλαδή να βλέπουμε τον κόσμο με ποιητική ματιά, με δυο λόγια να βιώνουμε την ποίηση. Διότι πρωταρχικά η ποίηση είναι βίωμα. Αυτό συμπεραίνεται και από το αξονικό ποίημα της συλλογής τη «Μεταμόρφωση» στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως και το οποίο έχει ως εξής:
ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ
…ψυχή μου λυτρώσου ἀπ’ τὸν κρίκο τοῦ σκότους
πικρὴ φλογισμένη ποὺ δέεσαι μ’ εὐλάβεια.
(Τετράδιο Γυμνασμάτων, Παντοὺμ 3-4, Γ. Σεφέρης)
Πῆρες τὴν ὁρισμένη ἐκείνη θέση.
Κοιτᾶς καταπρόσωπο τὸν ἥλιο.
Πυρακτώνεσαι.
Τὰ χέρια σου γυμνὰ λάμνουν
ἀνάστροφα στὸ κύμα τοῦ ἥλιου,
τὰ πόδια σου ριζώνουν βαθιὰ
μέσα στὴν σκοτεινὴ θάλασσα.
Τὰ στήθη σου φαρδαίνουν, πλατιὲς λεωφόροι
ποὺ γεφυρώνουν τὸ χθὲς μὲ τὸ αὔριο.
Πάνω τους περπατᾶ τὸ χαμόγελο τοῦ ἥλιου,
περπατοῦν οἱ ἄνθρωποι συντροφεμένοι
τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν λευτεριά.
Στοὺς ὤμους σου κρατᾶς ὅλο τὸ βάρος τῶν ὀνείρων τους.
Τήκεσαι.
Ἔτσι, χυτός, πνίγεσαι μὲς στὸ πηγάδι τοῦ ἥλιου,
ἡ ἀνάσα σου ζεσταίνει τὶς καρδιὲς
ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς.
Ψηλαφίζεις τὸ φῶς
ποὺ σὰν δόρυ αἰχμηρὸ
τρυπᾶ τὴν καρδιά σου
καὶ χύνεται ἀπὸ τὶς πληγές της
ὅλη σου ἡ καλοσύνη
στὸ τίποτα τοῦ κόσμου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 93
Παρατηρούμε ότι η «Μεταμόρφωση» αυτή δεν είναι ακούσια, αλλά επιλεγμένη, αποφασισμένη από τον άνθρωπο-ποιητή. Γι’ αυτό και η επώδυνη θυσία που περιγράφεται είναι αυτοθυσία.
Η ποιητική ψυχή θαυμάζει την ομορφιά και την ανακαλύπτει διαρκώς στην καθημερινότητα μέσα από εικόνες του κόσμου, σαν θαύματα της δημιουργίας. Ένα φυσικό φαινόμενο, όπως ένα δειλινό ή ένας σχηματισμός νεφών στον ουρανό, είναι συμβάντα αξιοπρόσεχτα και αξιοθαύμαστα που μπορούν να ομορφύνουν τη στιγμή ή τη μέρα μας. Ένα σπάνιο αγριολούλουδο κάποιος το προσέχει και το κόβει, αυτός στερείται της ποιητικής ματιάς. Κάποιος άλλος, όμως, το βλέπει και συγκινείται. Γονατίζει και του μιλά και εκφράζει το θαυμασμό του.
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΣΕΜΙΟΥ
Πόσο μ’ ἀρέσει νὰ κάθομαι πλάι στὸ ὁλάνθιστο γιασεμὶ τὶς ὑγρὲς
νύχτες τοῦ καλοκαιριοῦ. Νὰ δεῖς πῶς ἀνεμίζουν τὰ λεπτοκαμω-
μένα βεργολύγιστα κλωνιά του, σὰν ἀτίθασες πράσινες κορδέλες
σὲ μαλλιὰ νεάνιδος. Ὅταν μ’ ἀγγίζουν, ρίγος, σκίρτημα, ἄγγιγμα
γυναίκας ποὺ χορεύει λικνίζοντας τὸ κορμί της μὲ τὸ φύσημα
τοῦ ἀγέρα. Μοιάζουν μὲ χέρια τρυφερὰ ποὺ τεντώνονται νὰ μ’
ἀγκαλιάσουν.
Καὶ τοῦ τραγουδῶ γιὰ νὰ μὴν σταματήσει καὶ τοῦ
μιλῶ γιὰ νὰ μὴν ξεχαστεῖ καὶ τὸ φιλῶ γιὰ νὰ μὲ θυμᾶται. (σελ. 55)
Αυτά και πολλά άλλα θαυμαστά φυσικά φαινόμενα, για κάποιον που δεν βλέπει τον κόσμο με ποιητική ματιά, είναι τετριμμένα, ασήμαντα, αμελητέα, αδιαφορεί και στερείται από την ομορφιά που προσθέτουν στη ζωή του. Για όποιον όμως βιώνει την ύπαρξη και τον κόσμο ολόκληρο σαν ποίηση, το καθένα συμβαίνει ωσάν για πρώτη φορά, είναι ολόφρεσκο και συνιστά μοναδικό φανέρωμα ομορφιάς και σοφίας και προσθέτει χαρά και αισιοδοξία στην ψυχή. Έτσι διαπιστώνουμε ότι όλα στον κόσμο είναι γεμάτα νόημα και έχουν σημασία.
Άπειρο παρελθόν
Οι Έλληνες ονόμασαν τον κόσμο «κόσμο» για την ομορφιά και την αρμονία που φανερώνει. Σήμερα η λέξη αυτή έχει μια παγκοσμιότητα. Κόσμος είναι το σύμπαν σε τουλάχιστον σε όλες τις γλώσσες της Δύσης. Και από την ίδια λέξη προέρχεται ένα πλήθος άλλων λέξεων που έχουν σχέση με την ομορφιά. Αλλά μόνον οι Έλληνες καταλαβαίνουν γιατί δώσαμε αυτό το όνομα στο σύμπαν, πώς σχετίζεται το σύμπαν με το κόσμημα ή τα καλλυντικά (cosmetics). Ένας άλλος πολίτης του Δυτικού κόσμου ενδέχεται να απορεί, αλλά δε νοιώθει αυτό που ξέρουμε πολύ καλά εμείς. Οι πρόγονοί μας, αξεπέραστοι ποιητές, είδαν την ομορφιά και παρατήρησαν τα θαύματα που ομορφαίνουν τη ζωή. Αυτή η ομορφιά αποκαλύπτει την ιερότητά της ζωής και του κόσμου και μέσα της κρύβεται το περιζήτητο νόημα, από την έλλειψη του οποίου πάσχουμε ως ψυχικά ασθενείς. Διότι ακόμη και οι λεπτομέρειες του κόσμου γύρω μας εξιστορούν ένα άπειρο παρελθόν, αφηγούνται αλήθειες για το παρόν και υπόσχονται μέλλον εις τους αιώνας των αιώνων. Ιδού ένα ασήμαντο γεγονός που ενέπνευσε τον σύγχρονο Έλληνα ποιητή μας:
Η ΛΙΟΧΑΡΗ
Καὶ σὲ φωνάζω Λιόχαρη,
γιατὶ ἔχεις τὴν λάμψη δυὸ ἥλιων ἀκτινοβόλων
ποὺ χύθηκαν στὰ μάτια σου.
Καὶ σὲ φωνάζω Λιόχαρη,
γιατὶ ἔχεις τὴν χάρη ἑνὸς φύλλου ἐλιᾶς στὸ λίκνισμα τοῦ ἀνέμου
πού ’πεσε στὴν ἀγκαλιά μου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 20
Και σε ένα άλλο:
ΘΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Αἰθερία ὕπαρξη,
χαμόγελο φωτεινὸ τῆς ζωῆς
μὲ χίλιους κίτρινους ἥλιους στὸ κεφάλι.
Τὸ θρόισμα τῶν διάφανων φύλλων σου
μὲ τὴν χρυσὴ πνοὴ τοῦ ἀγέρα
μουσικὸ ἄκουσμα ἁρμονίας.
Τὸ σάλεμα τῶν λυγερόκορμων κλαδιῶν σου
μὲ τὸ παιχνίδισμα τοῦ ἥλιου
ἱερὸ θάμβος τῆς ζωῆς.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 21
Και ένα επιγραμματικό ποίημά του, μόλις εφτά λέξεων, μέσα στην λακωνική συντομία του λέει όλα όσα είπαμε και όσα θα μπορούσαμε να πούμε γύρω από το θέμα αυτό:
Πρόλαβε καὶ πῆρε ἕνα θραῦσμα ὀμορφιᾶς.
Σώθηκε.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 51
Στο επόμενο ποίημα εξιδανικεύει αυτήν την θέση-κατάσταση της ψυχής και ανακαλύπτει έναν τελικό σκοπό, μια καταξίωση της ανθρώπινης ζωής και μας λέγει:
ΜΙΑ ΜΕΡΑ
Μιὰ μέρα, ὢ μιὰ μέρα, εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ ἐπιστρέψουμε καὶ θὰ
εἶναι ἡ μέρα ποὺ οἱ ἄνθρωποι δὲν θὰ συνομιλοῦν μὲ ὅπλα παρὰ
μόνο μὲ ποιήματα καὶ μὲ τραγούδια.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 62
Μέχρι την αυτοθυσία
Ας επανέλθουμε στην εξέταση-διερεύνηση του τίτλου, επιμένοντας λίγο ακόμη στη λέξη «πτώση». Τι είναι άραγε αυτό που πρέπει να υποστεί πτώση, ώστε να φτάσει ο άνθρωπος σ’ αυτή τη νέα, οριστική θέση, στη «Μεταμόρφωση» της συνείδησής του, ώστε να τεθεί σε λειτουργία η ποιητική του συνείδηση; Με ποιον τρόπο θα πραγματοποιηθεί αυτό που λέει ο στίχος για την «καλοσύνη που θα χυθεί από τις λαβωματιές στην καρδιά μέσα στο τίποτα του κόσμου»;
Έχοντας ήδη τονίσει ότι η «πτώση» αυτή φτάνει μέχρι την αυτοθυσία, προφανώς ο ποιητής αναφέρεται στην πτώση του ΕΓΩ. Αυτό είναι που οφείλει να πέσει ακόμη και να συντριβεί. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι πρόκειται για επώδυνη διαδικασία, πλην όμως λυτρωτική, αφού, σε αντίθεση με την ετυμολογία της λέξης, η πτώση αυτή φέρνει την ταπεινότητα που εξυψώνει τον άνθρωπο.
ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟΝ
Προτιμήσαμε τὸ ἐλάχιστον γιατὶ πίσω του συστέλλεται σπειροειδῶς
μιὰ ὁλάκερη αἰωνιότητα. (σελ. 59)
Αντιθέτως το ΕΓΩ προκαλεί αυταπάτες και τρέφεται από αυτές. Είναι γεμάτο ιδιοτέλεια και στερείται ενσυναίσθησης. Είναι φθονερό, φιλοπόλεμο και άπληστο.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Κατακτήσαμε, κατακτήσαμε, κατακτήσαμε
πόλεις πολλές.
Στοιβάξαμε, στοιβάξαμε, στοιβάξαμε
λάφυρα πολλά.
Κερδίσαμε, κερδίσαμε, κερδίσαμε
νίκες πολλές.
Καὶ δὲν πήραμε εἴδηση
ὅτι ὅλες αὐτὲς οἱ νίκες μας
δὲν ἔκαναν τίποτα ἄλλο
ἀπὸ μιὰ μεγαλοπρεπὴ καὶ κραταιὰ
ἥττα.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 91
Επομένως, στη συλλογή αυτή συναντάμε δυο κατηγορίες ποιημάτων. Απ’ τη μια μεριά διακρίνουμε ένα υπερτροφικό, και γι’ αυτό αρρωστημένο Εγώ, γεμάτο ιδιοτέλεια, φυλακισμένο στον εαυτό του, το οποίο προσβλέπει σε ικανοποίηση από την επιβολή του, την μείωση του άλλου και την υποταγή του, πράγμα που συνεπάγεται μια αναπόφευκτη ήττα. Η στάση αυτή στερούμενη βαθύτερης επικοινωνίας και ενσυναίσθησης αντιμετωπίζει τους άλλους σαν αντικείμενα προς εκμετάλλευση και υποβιβάζει τους ανθρώπους σε άψυχες παραγωγικές μηχανές. Τα ποιήματα αυτά, καθώς είναι γεμάτα ανθρωπιά, έρχονται σε αντίθεση με αυτές τις σύγχρονες αντιλήψεις και μας βάζουν σε σκέψη, σε αμφιβολίες και μας μελαγχολούν, αφού αποδοκιμάζουν τον τρόπο που ζούμε.
Απέναντι σ’ αυτά τα ποιήματα του ΕΓΩ, έχουμε αυτά -που είναι και τα περισσότερα- που τονίζουν την υποχρέωση της αγάπης και της προσφοράς, κι αυτά είναι γεμάτα συγκίνηση, τρυφερότητα, ομορφιά και μας συνεπαίρνουν, καθώς υποβάλλονται στον ψυχικό μας κόσμο με αποτέλεσμα να μας ανεβάζουν συνειδησιακά. Μας δείχνουν έναν άλλον δρόμο, τραχύ αλλά γεμάτο προοπτική ομορφιά και ελπίδα. Τα ποιήματα αυτά κατά κανόνα κηρύσσουν όχι απλά την βαθύτερη επαφή και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, αλλά προχωρούν σε μια πνευματική προσέγγιση, που ομοιάζει με εκστατική-μυστηριακή συνένωση ψυχών που χαρίζει στον άνθρωπο θεϊκή ευδαιμονία, τον «γλυκύν βίοτον» των αρχαίων ποιητών ή τον «μείλιχον αιώνα» κατά τον Πίνδαρο.
Ας δούμε πρώτα μερικά ποιήματα της πρώτης κατηγορίας. Αναπόφευκτα στα πρώτα, τα ποιήματα του Εγώ, είναι διάχυτη μια έντονη κοινωνική κριτική και αποδοκιμασία στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, αφού, όπως τονίσαμε, πρωτεύει ο εγωισμός, η αναλγησία και η ιδιοτέλεια με ταυτόχρονη απουσία ευαισθησίας, συμπόνοιας και πνευματικής ζωής.
ΕΣΧΑΤΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ
Γιὰ ἐσχάτη προδοσία μίλησαν οἱ δημόσιοι ρήτορες. Τὴν ἀπόφαση,
βέβαια, τὴν ἔλαβαν ἁρμοδίως οἱ Συγκλητικοί. Βαριὰ ἡ ἐτυμηγορία.
Ὢ ναὶ… Τὸ ἄλλο πρωὶ ἔστησαν τὰ ὄνειρα στὸν τοῖχο.
Τὰ ἐκτέλεσαν γιὰ ἐσχάτη προδοσία τοῦ ρεαλισμοῦ, οἱ ἀχρεῖοι.
Καὶ δὲν σκέφτηκε οὔτε ἕνας ἀπὸ δαύτους τὴν προδοσία τοῦ ἀνθρώπου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 63
Και αλλού:
ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ
Νύχτα βουβή, ἀτελέσφορη,
ἀσυγχώρητη.
Στὰ νύχια της λιμάρεται
ἡ εὐγένεια τῆς ἀσαφοῦς κυριότητας
τῶν καθημαγμένων ἄστρων.
Οἱ γεωπόνοι μίλησαν
γιὰ τὴν ἀκρασία τῆς γῆς καὶ τὴν ἀφορία τῶν δένδρων.
Οἱ δασοφύλακες μίλησαν
γιὰ τοὺς ξέφραγους ἀμπελῶνες καὶ τὰ ἐρειπωμένα κωδωνοστά-
σια τῶν ξωμάχων.
Οἱ γυρολόγοι μίλησαν
γιὰ τοὺς ἀνέγγιχτους πολύτιμους λίθους καὶ τὴν σιτοδεία τῶν
κρίνων.
Οἱ μεσάζοντες μίλησαν
γιὰ τὶς σαπισμένες ντομάτες τῶν κληρούχων καὶ τοὺς ἀθόρυβους
σκώληκες τῶν ἀγρῶν.
Οἱ πράκτορες μίλησαν
γιὰ τὴν ὑποτίμηση τῶν μετοχῶν στὸ χρηματιστήριο ἀξιῶν καὶ
τὴν κρίση τῶν ἀγορῶν.
Οἱ ρήτορες μίλησαν
γιὰ τὰ ἀπαράγραπτα δικαιώματα τῶν φιλήσυχων ἀστῶν καὶ τὶς
ἀπαγορευμένες διακηρύξεις τῶν ἀνθρακωρύχων.
Οἱ δημοδιδάσκαλοι μίλησαν
γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τῶν προγονικῶν κειμηλίων καὶ τὴν σωτηρία
τοῦ ἔθνους.
Οἱ ἐντολοδόχοι μίλησαν
γιὰ τοὺς ἐπώδυνους συμβιβασμοὺς τῶν αἱρετικῶν καὶ τὰ ὀφελήματα
τῶν μεγάλων εὐεργετῶν.
Οἱ σκηνοθέτες μίλησαν
γιὰ τὸν ἱστορικὸ ρόλο τῶν προαγωγῶν καὶ τὸ δράμα τῶν ἀνυπεράσπιστων
θυμάτων.
Οἱ προφῆτες μίλησαν
γιὰ τὰ σκοτεινὰ σημεῖα τῶν καιρῶν.
Ἐκεῖνος μίλησε μὲ τὸ βλέμμα του.
Ὅλοι ἐσιώπησαν.
Σὲ λίγο ξημέρωνε.
Τώρα μόνο κοίταζαν, κοίταζαν
τὸ ἀνεμογκάστρι τοῦ ἥλιου
ποὺ μίλησε τελευταῖο.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 86-87
Και ένα ποίημα μεταμέλειας γεμάτο συγκίνηση και βουβό κλάμα για τα λάθη στα οποία μας οδήγησε ο εγωισμός:
ΓΥΑΛΙΝΑ ΜΑΤΙΑ
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ δὲν τ’ ἄφησες
νὰ περπατήσει μὲ πόδια γυμνὰ
στὸ ροδόχρωμο μάγουλο τῆς γῆς;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ δὲν τ’ ἄφησες
νὰ παίξει μὲ τὸ τόπι τοῦ ἥλιου
στὸ χωράφι τῆς ἄνοιξης;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ δὲν τ’ ἄφησες
νὰ χαμογελάσει γιὰ λίγο
στὴν ζωὴ ποὺ τὸ προσπέρασε;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ ἐπέτρεψες ἡ ζωή του
νὰ πριονίζεται ὁλόκορμη
στὸ ἀνήλιαγο δάσος τῆς ἀδικίας;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ ἐπέτρεψες τὰ ὄνειρά του
νὰ πνίγονται στὰ κύματα τοῦ Αἰγαίου;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ ἐπέτρεψες νὰ θηλάσει
ἀντὶς γάλα τὸ αἷμα τῶν γονιῶν του;
Πῶς νὰ σὲ συγχωρέσουν
τὰ μάτια ἑνὸς μικροῦ παιδιοῦ
ποὺ κρύβεις μέσα σου;
Πές μου, πῶς; (σελ. 88-89)
Αυτά ως προς την «πτώση». Εξετάζοντας τώρα την άλλη αινιγματική λέξη του τίτλου, την «δοτική», ας δούμε πώς από εν δυνάμει κατάσταση μπορεί να μετατραπεί σε εν ενεργεία, δηλαδή πως νοείται στην καθημερινή πρακτική, πάντα σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του ποιητή μας. Δοτικός, σύμφωνα με τα λεξικά, σημαίνει γενναιόδωρος, είναι αυτός που είναι πρόθυμος να προσφέρει αυτό που έχει ή αυτό που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει στον άλλον. Τι έχει όμως να προσφέρει και γιατί να δώσει κανείς και όχι να λάβει, να ωφεληθεί από τον διπλανό του; Ας διαβάσουμε το πρώτο ποίημα της συλλογής.
ΜΑΣ ΔΟΘΗΚΕ
Μᾶς δόθηκε
ἡ ποίηση
σὲ τούτην τὴν ζωὴ
γιὰ νὰ χορωδοῦμε
στοὺς μουσικούς της φθόγγους
τὶς κλίμακες τοῦ Θεοῦ.
Μᾶς δόθηκε
ἡ ποίηση
σὲ τούτην τὴν ζωὴ
γιὰ νὰ διαβάζουμε
στὸ χέρι Του
τὸ δυσανάγνωστο
τῆς μοίρας τῆς ἀνθρώπινης,
γιὰ νὰ γράφουμε,
τέλος πάντων,
νῦν καὶ ἀεὶ
τὸ ἀνερμήνευτο τῆς αἰωνιότητας
καὶ τὸ ἀνεκλάλητο τῆς ἀγάπης.
Καὶ μεῖς, ὢ ἐμεῖς,
παραδοθήκαμε σ’ αὐτὴν
μέσα στὴν ἐντελέχεια
τοῦ φωτὸς
γυμνοὶ κι ἀπροσχημάτιστοι.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 13
Και σε άλλο ποίημα μας λέει:
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Αὐτὸ ποὺ ἔδωσες νὰ θυμᾶσαι
ὅτι σοῦ τό ’χαν κάποτε δανείσει.
Μὴν τὸ ζητήσεις πίσω.
Τοὺς τὸ ἐπέστρεψες.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 70
Με το δόσιμο δεν φτωχαίνει ο άνθρωπος
Άρα είμαστε υποχρεωμένοι και αναμένεται από μας να δώσουμε, αφού αρχικά λάβαμε τόσα πολλά και πολύτιμα δώρα. Με το δόσιμο δεν φτωχαίνει ο άνθρωπος. Αντίθετα ενισχύεται το είναι, η θετική παρουσία του στον κόσμο. Η άρνηση της προσφοράς είναι φτώχια, κακομοιριά, αχαριστία και υποβιβάζει τον άνθρωπο, αφού προτεραιότητά του γίνεται το έχειν και όχι το είναι.
Αλλά τι ακριβώς χρωστάμε και τι διαθέτουμε προς δωρεάν; -Διότι φυσικά δεν μπορούμε να δώσουμε κάτι που δεν έχουμε. Αυτό που όλοι διαθέτουμε από τη φύση μας είναι η αγάπη, είναι η λέξη που τόσο συχνά επανέρχεται στα περισσότερα ποιήματα του Κωνσταντίνου Γεωργίου. Αρκεί να τιμάμε τον συνάνθρωπό μας και να το αγαπάμε όσο τον εαυτό μας, όπως προστάζει και ο Ιησούς Χριστός. Αρκεί να τον βλέπουμε σαν ψυχή ζώσα που πονάει, στερείται, φοβάται και νιώθει όση μοναξιά νιώθουμε κι εμείς. Αρκεί να πάψουμε να τον βλέπουμε σαν ξένο σώμα, σαν εχθρό, σαν την «κόλασή μας».
«Η κόλασή μας είναι οι άλλοι» ισχυρίζεται ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους της ύπαρξης, στην κατηγορία των άθεων όπου ανήκουν οι πιο σημαντικοί εξ αυτών. Μήπως όμως ισχύει και το αντίθετο; Μήπως οι άλλοι, αν θέλουμε, μπορούν να γίνουν ο παράδεισός μας; Αφού χάρις στην ύπαρξη των άλλων μπορούμε να νοιώσουμε αγάπη, έρωτα, στοργή και να απαλλαγούμε από την υπαρξιακή μοναξιά. Μπορούμε, επίσης, να ενωθούμε μαζί τους σε μια κοινή δημιουργική προσπάθεια, να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να καλλιεργηθούμε πνευματικά και να ανεβούμε την υπαρξιακή βαθμίδα καλλιεργώντας θετικά συναισθήματα, αναγνωρίζοντας ότι ο πλησίον είναι μια αδελφή ψυχή και διαθέτει μια ομοειδή με τη δική μας συνείδηση για τη ζωή και τον κόσμο. Ο ποιητής μας, λοιπόν, παίρνει ακριβώς αντίθετη θέση από αυτήν του διάσημου φιλοσόφου που προαναφέραμε:
ΤΟ ΦΩΤΕΙΝΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ
Εἶσαι τὸ φωτεινὸ παράθυρο τοῦ κόσμου. Ἄνοιξες τὰ παραθυρόφυλλά
σου, ἔσυρα τὶς βαριὲς κουρτίνες τοῦ δωματίου κι ὅρμησε ἀνυπότακτο
τὸ φῶς μὲ καλπασμὸ ἀλόγου. Νὰ βλέπω τὰ ἀντικείμενα σὲ
τοῦτον τὸν περίκλειστο χῶρο, νὰ μὴν σκοντάφτω, μάτια μου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 54
Η ΑΓΚΑΛΙΑ
Ὅταν σὲ γνώρισα, κατάλαβα γιατὶ ὁ Θεὸς μοῦ ’δωσε τόσο μεγά-
λα χέρια. Ἦταν γιὰ νὰ τ’ ἀνοίγω καὶ νὰ κουρνιάζεις μέσα τους,
καταφυγὴ ἀπὸ μιὰ ζηλόφθονη τῆς ὀμορφιᾶς σου πραγματικότη-
τα ποὺ σὲ κυνηγοῦσε.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 58
Πριν περίπου έναν αιώνα, ο Βιεννέζος Εβραίος συγγραφέας Μartin Βuber, ο οποίος ανήκει στην κατηγορία των θεϊστών φιλοσόφων της υπάρξεως (υπαρξιστών) έγραψε ένα βιβλίο που παρέμεινε εμβληματικό στο χώρο της φιλοσοφίας με αμέτρητες αναφορές σ’ αυτό μέχρι σήμερα. Το βιβλίο γραμμένο στα Γερμανικά φέρνει τον τίτλο «Ich-Du Ich-Es» που μεταφράστηκε στα Αγγλικά ως «I and Thou I and It», στα Ελληνικά μεταφράζεται ως «Εγώ-Εσύ Εγώ-Αυτό».
Παρατηρούμε ότι απουσιάζουν από το τρίτο πρόσωπο οι αντωνυμίες Αυτή-Αυτός, τα οποία ο φιλόσοφος συγχώνευσε μέσα στο ουδέτερο Αυτό. Κατά τον Buber υπάρχουν μόνον δυο ειδών σχέσεις: Η μία από υποκείμενο σε υποκείμενο, ή πρόσωπο σε πρόσωπο, από το πρώτο στο δεύτερο πρόσωπο, Εγώ-Εσύ. Η δεύτερη δυνατή σχέση είναι από το υποκείμενο προς το αντικείμενο, από το πρώτο στο τρίτο ουδέτερο πρόσωπο. Τι σημαίνει αυτό; Με σημερινούς όρους ο συγγραφέας θα έγραφε ότι στην εποχή μας, εποχή του εγωισμού, του ακραίου ανταγωνισμού και ωφελιμισμού, το δεύτερο πρόσωπο τείνει να γίνει τρίτο, δηλαδή Αυτό, με άλλα λόγια το πρόσωπο γίνεται αντικείμενο και ως αντικείμενο προσφέρεται προς εκμετάλλευση για το συμφέρον του Εγώ, του υποκειμένου. Γνήσια επικοινωνία, κατά τον Buber, μόνον μεταξύ δυο υποκειμένων μπορεί να υπάρξει και ποτέ μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου.
Ήδη στην πρώτη ποιητική του συλλογή, ο Κωνσταντίνος Γεωργίου φέρνει το δεύτερο πρόσωπο, τον συνάνθρωπό μας, εντεύθεν της διαχωριστικής γραμμής εγώ-αυτό και δίνει στη συλλογή του τον τίτλο «Σε πρώτο πληθυντικό», με άλλα λόγια συγχωνεύει το εγώ και το εσύ μέσα στο εμείς. Πώς, όμως, εννοεί αυτό το «εμείς» και πώς λειτουργεί μέσα στην εντολή της «δοτικής πτώσης»; Βασικά όλοι οι φιλόσοφοι της ύπαρξης -είτε είναι θεϊστές είτε άθεοι (όπως οι Νίτσε, Χάιντεγκερ- Σαρτρ, Καμύ κ.α.)- θεωρούν ότι το κάθε εγώ είναι απελπιστικά κλεισμένο στον εαυτό του. Απλά ο Buber αναγνωρίζει ως δυνατή μια σχέση επικοινωνίας, που είναι και ο μοναδικός δρόμος επαφής, μόνον μεταξύ δυο υποκειμένων, δύο προσώπων, αλλά ποτέ δεν γίνεται ταύτιση αυτών. Ο ποιητής μας αυτή τη σχέση επικοινωνίας την τονίζει και την φέρνει πλησιέστερα, στα όρια της επαφής μόνον σε τρεις καταστάσεις: Στην αγάπη, στον έρωτα και στη συναδέλφωση-συστράτευση για έναν κοινό σκοπό που υπηρετεί την ειρήνη την ευημερία, την εξέλιξη του ανθρώπου και την μετάθεσή του σε μια υπαρξιακή κατάσταση που ονομάσαμε ποιητική συνείδηση.
Αυτή η θέση, όπως είδαμε, είναι η κατάληξη της μόνης και μοναδικής πτώσης μετά την καθαίρεση του εγώ και την ποιητική λειτουργία του εμείς. Επομένως, ο ποιητής μένει σταθερός στη γραμμή που επέλεξε στην πρώτη ποιητική συλλογή του, αλλά προχωρεί και πιο πέρα και υπακούει στην εντολή του Θεού, που αναλύεται σε δόσιμο της ψυχής, με αγάπη μέχρι και την αυτοθυσία, όπως ήδη διαβάσαμε στο ποίημα «Μεταμόρφωση». Ας δούμε μερικά ακόμη ποιήματα που ενισχύουν αυτή τη θέση του ποιητή.
ΑΦΟΣΙΩΣΗ ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Διψῶ.
Κι ἄγγιξες τὰ ὑγρά σου χείλη
στὸ ξεραμένο στόμα
γιὰ νὰ μὲ γλυκάνεις.
Πεινῶ.
Κι ἄνοιξες τὸν κόρφο σου
τὸν διπλομπουμπουκιασμένον
γιὰ νὰ μὲ θηλάσεις.
Κρυώνω.
Κι ἔκοψες μιὰ φλούδα ἥλιο
μὲ τὸ ψυχοκάρδι του
γιὰ νὰ μὲ σκεπάσεις.
Τίποτα ἄλλο δὲν εἶχες.
Τίποτα δὲν κράτησες.
Κι ἔκλεισα τὰ μάτια μου
ζεστὸς στὴν ἀγκαλιά σου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 42
ΤΟ ΙΣΤΙΟΦΟΡΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Ἡ ἀγάπη εἶναι ἕνα ἱστιοφόρο.
Παλιὸ καὶ γέρικο τὸ σκαρί,
τεντωμένα τὰ ξάρτια,
ξετύλικτοι οἱ φλόκοι,
φουσκωμένα τὰ πανιὰ
ὡσὰν λευκὰ στήθη περιστεριοῦ
στοὺς μεταξωτοὺς γλαυκοὺς χιτῶνες
τῆς εὐδίας.
Ἄλλοτε πλέει σὲ ἄγριους ὠκεανοὺς
κι ἄλλοτε σὲ ἤρεμες θάλασσες.
Στὸ ταξίδι αὐτὸ μοναδικὸς ἐπιβάτης
εἶσαι Ἐσύ.
Πλέει τὸ ποντοπόρο
χωρὶς προορισμό, χωρὶς κυβερνήτη
καὶ κινεῖται πάντα χάρη στὴν δύναμη
τῆς πνοῆς ἑνὸς Ἄλλου.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 19
ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Στὶς σιωπές μας ἀκοῦμε πιὸ καθαρὰ τὰ βήματα τῆς ἀγάπης ποὺ
περπατᾶ ἀνάμεσά μας. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐπιλέγουμε νὰ συνομιλοῦμε
τὶς περισσότερες φορὲς μὲ τὰ μάτια. Ἀθόρυβα, ὅπως τὸ φῶς.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 53
Ο έρωτας είναι μια άλλη δύναμη συνδετική δυο υποκειμένων, ορμώμενα από ακατάσχετη επιθυμία συνένωσης των δυο σε ένα με πτώση του εγώ, και πάλι με διάθεση αυτοθυσίας. Στην μοναδική σε βάθος αρχαία γραμματολογία μας και στη σοφία των μύθων των μοναδικών εκείνων ανθρώπων που κατοίκησαν τη Γη, έχουμε ιστορίες ηρώων που κατέβηκαν στη χώρα των νεκρών από νοσταλγία αγαπημένων προσώπων ή όπως ο Ορφέας για να επαναφέρει στη ζωή την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Ο μύθος αυτός είχε τεράστια απήχηση στη δυτική λογοτεχνία, την ποίηση, το θέατρο και την όπερα και την τέχνη γενικότερα. Ο ποιητής μας εμπνεύστηκε κι αυτός έναν σύγχρονο Ορφέα, έναν ερωτευμένο νεαρό, που για τον έρωτα της δικής του Ευρυδίκης, κομμάτιασε την καρδιά του και την μοίρασε στους πεινασμένους συνανθρώπους του, δίνοντας στον μύθο μια ευρύτερη διάσταση στην αγάπη ή στον Πλατωνικό έρωτα, που ωθεί τον άνθρωπο προς την προσέγγιση της Ιδέας του Αγαθού, την ένωση με το παν, με τον Θεό. Η θυσία του εγώ υπέρ της ανθρωπότητας ξεκινάει με τον έρωτα σαν το πρώτο σκαλί στο βωμό της θυσίας και είναι μια ανάβαση στη σφαίρα του Θείου. Ένα τέτοιο μοίρασμα καταργεί την λεγόμενη υπαρξιακή μοναξιά και υπερβαίνει τον θάνατο από κάθε άποψη. Ούτε φόβος ούτε απελπισία, πλέον.
ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΔΙΚΗ
Κι ἔκοβα κομμάτια ἀπὸ τὴν σάρκα μου καὶ τὰ μοίραζα ἐδῶ κι
ἐκεῖ γιὰ νὰ ταΐσω ὅλους τοὺς πεινασμένους τῆς γῆς. Γιὰ σένα,
μονάκριβή μου Εὐρυδίκη, φύλαξα τὴν καρδιά μου, κόκκινη-κόκ-
κινη, ἐγὼ ἕνας μικρὸς Ὀρφέας μὲ κοντὰ παντελονάκια. Πρόσεχέ
την καλὰ ἐκεῖ ὅπου θὰ πᾶς. Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Εἶναι ὁ χρόνος
ποὺ μᾶς δίνει ὑπόσταση, εἶναι τὸ χρονόμετρο εὐδόκιμων ἡμερῶν.
Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Ψάχνει γιὰ σένα, χτυπάει γιὰ σένα. Καὶ
γνωρίζοντας ὅτι ὅλοι ἔχουν μερίδιο τῆς ἀγάπης μου, ἐκπλήρωσα
τὸν σκοπὸ τῆς γέννησής μου, τὴν ἀναγέννησή μου στὸ χαμόγε-
λο ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Εἶναι τὸ
ρολόι τοῦ κόσμου. Δὲν σταματᾶ ποτέ. Γιατὶ τότε μόνο ὑπάρχω,
ὅταν δηλαδὴ ἀνασαίνω ἀδιάκοπα στὰ χέρια ὅλων τῶν ἀνθρώπων,
σὰν γίνομαι μετάληψη κοινωνίας λευκοφορεμένων πουλιῶν, ποὺ
τιτιβίζουν τὰ ποιήματά μου, ποὺ τραγουδοῦν ἀνθισμένα συναι-
σθήματα σὲ λεπτεπίλεπτα κλωναράκια στίχων, διασχίζοντας
στὸ πέρασμά τους ὅλον τὸν κόσμο μὲ τὸ φτερωτὸ πέταγμα τῆς
ἀγάπης. Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Τὸ κουρασμένο μέτωπό σου θὰ
φωτίσει τὰ σκιερὰ ἄλση τοῦ Ἄδη, τὰ πικραμένα χείλη θὰ ζεστά-
νουν τοὺς ψυχροὺς ἀέρηδες, τὰ στερημένα χέρια θὰ γεμίσουν
τὶς παγωμένες ἀγκαλιές. Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Μὴν ξεχαστεῖς.
Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Καὶ οἱ πύλες τοῦ Ἄδη θ’ ἀνοίξουν ὁριστικὰ
γιὰ νὰ διαβεῖς στὴν ἀγκαλιά μου. Ἄκουσε τὸν ἦχο της. Ἄκουσε
τὸν ἦχο της. Μόνο τότε ὑπάρχω καὶ ζῶ ἀληθινά.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 44
«Άσμα Ασμάτων»
Συνέχεια του ερωτικού αυτού ποιήματος είναι και το επόμενο που επιγράφεται ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΕΝ ΠΛΩ. Με την αυτοθυσία και την απόλυτη ταύτιση των ερωτευμένων εμφανίζεται ο έρωτας ως θεϊκή μακαριότητα, μέσα στην πληρότητα του ανθρώπου και τη συγχώνευσή του με την υπέρτατη ομορφιά, την ίδια την πηγή της ομορφιάς του κόσμου. Το ποίημα αυτό έχει διαλογική μορφή. Οι δυο ερωτευμένοι συναγωνίζονται στο αίσθημα της αγάπης και ακολουθεί το σώμα, που γεμάτο οίστρο συμπληρώνει τον ψυχικό έρωτα και τον ολοκληρώνει. Αυτό το σύγχρονο «Άσμα Ασμάτων», με την θέληση για ταύτιση των δυο ερωτευμένων, αναπτύσσει έναν γλυκύτατο λυρισμό και μια ποίηση υψηλής ποιότητας με υπέροχες τολμηρές εικόνες και μεταφορές σπάνιας αισθητικής ομορφιάς. Ο Ορφέας και Ευρυδίκη σαν δυο διαγωνιζόμενοι ποιητές που διαθέτουν ακατάσχετη έμπνευση προσφέρουν την καρδιά τους ο ένας στον άλλον σε μια τέλεια συνένωση των δυο σε ένα σώμα με μια ψυχή.
«Ἀγαπημένε μου, μαζὶ μὲ τὴν βροχὴ ἔρχεσαι καὶ σύ. Μαζὶ μὲ τὸ φθινόπωρο καὶ τὰ νικημένα φύλλα ἔρχεται καὶ ἡ ἀγάπη σου. Ἔρχεται σιωπηλὰ ἀπὸ τὴν θάλασσα νὰ κουρσέψει τὴν πόλη μου. Πλούτη ἀμύθητα, θησαυροὶ ἀπὸ χρυσάφι καὶ ἀσήμι, σεντέφια καὶ κοράλλια. Στὸν νοτισμένο ἀγέρα ἠχοῦν οἱ σάλπιγγες τῆς ἡδονῆς. Τὸ πρόσταγμα ἐδόθη. Περικυκλωμένη ἀπὸ παντοῦ, ζωσμένη ἀπὸ τὰ ἀτσαλένια χέρια σου. Τὰ τείχη συντρίβονται, οἱ ἄμυνες τῆς πόλης καταρρέουν στὴν ξέφρενη ὁρμὴ τοῦ πολιορκητικοῦ κριοῦ. Οἱ τάπιες καὶ οἱ ὀχυρὲς θέσεις κλονίζονται συθέμελα. Οἱ ἀμπάρες ποὺ σφαλίζουν τὶς θύρες σπάζουν, οἱ πύλες καταπέφτουν θορυβωδῶς μέσα σὲ γοερὰ βογγητὰ πάθους. Ὅλες οἱ διαβάσεις τῆς πόλης ἐλεύθερες».
Και πιο κάτω συνεχίζει:
«Κι ἔβλεπα ζωγραφισμένη στὰ μάτια σου τὴν ἡδονὴ καὶ τὸν πόθο σου γιὰ μένα καὶ σοῦ μιλοῦσα καὶ σοῦ ψιθύριζα ἀτελείωτα σ’ ἀγαπῶ. Κατέκτησες τὴν πόλη μου, κατέκτησα τὴν καρδιά σου. Τὴν λάτρεψες, τὴν τίμησες, ποτέ σου δὲν ἔφυγες ἀπ’ αὐτήν. Μαζὶ μὲ τὸ φθινόπωρο καὶ τὰ νικημένα φύλλα ἔρχεται καὶ ἡ ἀγάπη σου. Μαζὶ μὲ τὴν βροχὴ ἔρχεσαι καὶ σύ. Ὑετὸς ποὺ ραπίζει τὸ γυμνὸ κορμί μου.» (σελ.48-49)
Μια ακόμη περίπτωση όπου το ΕΓΩ και το ΕΣΥ προσεγγίζουν τα όρια της συνταύτισης είναι αυτή της ενότητας στον αγώνα για ένα υψηλό ιδανικό. Δίχως την παραμικρή ιδιοτέλεια, αλλά και πάλι με διάθεση αυτοθυσίας, οι αγωνιστές υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης, της ευημερίας όλων των λαών, υπέρ του ανθρωπισμού, της ελευθερίας και της αλήθειας, είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν ο ένας για τον άλλον.
Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Κάποτε, ὅταν πιὰ ὁ κόσμος ὡριμάσει καὶ λυτρωθεῖ ἀπὸ τὶς πλά-
νες του,
κάποτε, ὅταν πιὰ ὁ μόνος ἐργοδότης στὴν ζωὴ τῶν ἀνθρώπων
θὰ εἶναι ἡ ἔμπνευση,
κάποτε, ὅταν πιὰ τὰ μόνα σύνορα στὴν γῆ θὰ εἶναι αὐτὰ ποὺ θὰ
τὴν χωρίζουν ἀπὸ τὸν οὐρανό,
κάποτε, ὅταν πιὰ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά ’χουν ἕνα μικρὸ ἄστρο γιὰ
προσκεφάλι
καὶ μιὰ μεγάλη φωτιὰ μὲς στὴν καρδιὰ γιὰ συντροφιά,
κάποτε, ὅταν πιὰ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά ’χουν μιὰ στάλα ἐλπίδα
στὸ σταμνὶ τοῦ ὀνείρου
καὶ μιὰ μπουκιὰ ζεστὸ ψωμὶ στὸ στόμα τους,
καὶ ὅλοι οἱ λαοὶ θὰ ὑφαίνουν τὸ μάλλινο μέλλον τους στὸν ἀργαλειὸ
τῆς λευτεριᾶς
καὶ θὰ τὸ φορᾶνε κατάσαρκα γιὰ νὰ ζεσταθοῦν,
τότε θά ’ρθει κείνη ἡ στιγμὴ…
Θὰ εἶναι ἡ στιγμὴ ποὺ οἱ δεῖκτες τῶν ρολογιῶν
σὲ ὅλες τὶς μεγάλες πλατεῖες τοῦ κόσμου, ἀπὸ τὸ Μοντεβιδέο
μέχρι τὸ Βλαδιβοστόκ,
θὰ δείχνουν μὲ τὰ σιδερένια τους δάχτυλα ἀνατολικὰ τὸ χάραμα
τῆς μέρας
σημαδεύοντας καταπρόσωπο τὸν ἥλιο.
Και σε ένα άλλο ποίημα, εμπνευσμένο από την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, μιλάει ξεκάθαρα για τη συνένωση των πολλών ΕΓΩ σε ένα ΕΜΕΙΣ, μια σύλληψη που είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ποίησης του Κ.Γ. Το ποίημα μιλάει για μια ανατολή μιας καινούργιας πραγματικότητας για όλον τον κόσμο, όπως την οραματίστηκαν και την καλλιεργούν ακόμη οι ποιητές της αγάπης, με βεβαιότητα ότι είναι ο μόνος δρόμος για την άρση των συνεπειών της πρώτης και μοιραίας πτώσης που υποβάθμισε την αρχική του υπόσταση και για τη λήξη της εξορίας του από τον παράδεισο.
ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΝΙΓΕΙ
[…]Ἔλα, δῶσε μου τὸ χέρι σου νὰ διαβοῦμε στὸ μέλλον.
Κοίτα ἐκεῖ ἔξω. Ξημερώνει.
Πάνω ἀπὸ τὴν πίστη μας στὸ διάσελο τῆς λευτεριᾶς ἀνατέλλει
ἕνα μεγάλο κόκκινο τριαντάφυλλο,
στὰ φύλλα του ἀναπαύεται τὸ χαμόγελό μας, στὰ μπουμπούκια
του ἑτοιμάζεται ὁ αὐριανὸς οὐρανός.
Τὸ κόκκινο εἶμαι ἐγώ, τὸ κόκκινο εἶμαι ἐσύ, τὸ κόκκινο εἴμαστε
μεῖς.
Εἶμαι ἐσύ, εἶσαι ἐγώ, εἴμαστε μεῖς, ὅλοι, ὅλοι ἐμεῖς ἕνα μεγάλο
κόκκινο,
μιὰ μεγάλη σφραγίδα κόκκινη, ὁλοκόκκινη, ποὺ ὑπογράφει τὸ
δίκιο μας στὶς λευκὲς σελίδες τοῦ κόσμου,
ποὺ σφραγίζει τὸν ὅρκο μας γιὰ τὴν λευτεριὰ καὶ τὴν εἰρήνη στὰ
λυπημένα μάτια τῶν παιδιῶν ὅλου τοῦ κόσμου,
ποὺ χρωματίζει τὴν ζωὴ καὶ τὸν κόσμο μας μὲ τὸ χυμένο μελάνι
τῆς ἀνυποχώρητης τρυφερότητας.
«Σε πτώση δοτική», Κωνσταντίνος Γεωργίου, εκδ. Ιωλκός, σελ. 103
Το νόημα που λείπει
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η αρχική ιδέα και ουσία της ποίησης αυτής είναι να τονίσει αλλά και να συμβάλλει με την υποβλητική δύναμη του λόγου της, τις τολμηρές εικόνες και την αισθητική της λειτουργική αρτιότητα σε μια νέα προσπάθεια στενότερης επικοινωνίας των ανθρώπων, που αποξενωμένοι εντός της σύγχρονης ατομικιστικής κοινωνίας πάσχουν από έλλειψη αγάπης και συνεπώς από αδυναμία να την φέρουν στους άλλους. Η αδυναμία της προσφοράς αγάπης είναι μια ασθένεια που επιφέρει αβάσταχτο πόνο και διαστρέφει την ανθρώπινη φύση. Την έλλειψη αγάπης δε θεραπεύει ούτε η επιστήμη, ούτε ο υλικός πλούτος, ούτε η τεχνιτή νοημοσύνη ή οποιαδήποτε άλλη καινοτομία από αυτές που υπόσχονται θαύματα. Ενόσω ο άνθρωπος δεν μπορεί να αγαπήσει, χάνει το νόημα της ζωής, με συνέπεια, την επικράτηση του παραλόγου στη σκέψη του και την επιδημία της κατάθλιψης στην ψυχή του. Ιδιαίτερα στις «προηγμένες» κοινωνίες η ψυχική ασθένεια και η απαξίωση της ζωής τον καθηλώνουν στη δυστυχία μέσα στον υλικό πλούτο και την πολυτέλεια που τον προβάλλει. Ήδη άρχισε να κατανοεί ότι μάταια αναζητεί την ψυχική του αποκατάσταση με την προβολή του εγώ και την δήθεν υπεροχή του έναντι των συνανθρώπων του.
να επικοινωνήσουμε με τον διπλανό μας σε υπαρξιακό επίπεδο
Ο ποιητής προτείνει να σκύψουμε στην καρδιά μας, να επικοινωνήσουμε με τον διπλανό μας σε υπαρξιακό επίπεδο, να αγαπήσουμε, να ερωτευτούμε, να συνενωθούμε σε ευγενείς σκοπούς και αγώνες μέχρι αυτοθυσίας υπέρ της ευημερίας όλων και ιδιαίτερα υπέρ των πασχόντων. Το νόημα που λείπει από τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου μπορεί να βρεθεί στην αγάπη, που προϋποθέτει την απάρνηση του εγωισμού και την συνειδησιακή εγρήγορση με συμπόνοια αλλά και με άντληση χαράς από την στροφή προς την ομορφιά του κόσμου, τον θαυμασμό των έργων του Θεού. Η ποίηση είναι αρωγός σ’ αυτή την προσπάθεια. Είναι η λεκτική έκφραση της αγάπης προς τον άνθρωπο και τον κόσμο, είναι χάρισμα θείο, εγγενές σε κάθε άνθρωπο, αφού του δόθηκε ταυτόχρονα με την μοναδικότητα του λόγου.
Υπόδειγμα γνήσιας ποίησης
Η ποίηση του Κ.Γ. συνιστά υπόδειγμα γνήσιας ποίησης που ευστοχεί σε όλα τα επίπεδα που την συνθέτουν. Από άποψη τέχνης και ομορφιάς αποτελεί ένα επίτευγμα, καθώς η πλαστική δύναμη του λόγου συνθέτει εικόνες πρωτότυπες που διαρκώς κινούνται και σε μεταφέρουν σε κόσμους καινούργιους, σε εκδοχές της πραγματικότητας που δε φανταστήκαμε ποτέ. Από άποψη νοημάτων και ιδεών παρουσιάζει τόλμη, βάθος, και αποκαλύπτει αλήθειες οδηγητικές για τον τρόπο ζωής του ανθρώπου και την λειτουργία της κοινωνίας. Χαρακτηριστικά της γλώσσας είναι ο πλούτος, η άψογη επιλογή των λέξεων η μουσικότητα, ο ρυθμός και η αρμονία στην ακουστική εκφορά τους.
Το υψηλό αισθητήριο του μέτρου και της αρμονίας αυτού του χαρισματικού ποιητή συμβάλλουν στην δημιουργία αληθινής ποίησης, που γοητεύει και συγκινεί και μας προκαλεί να την ξαναδιαβάσουμε. Πρόκειται για να ταξίδι φανταστικό μέσα στον κόσμο μας με όχημα την αγάπη για μια καινούργια θέαση της πραγματικότητας και εμπνέει την αναδημιουργία του κόσμου του ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο με στόχο την καταξίωση της ζωής του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
T.S. ELIOT: “Selected Essays”, Harcourt Brace Jovanovich, Publishers, San Diego, New York, London.
”T.S. ELIOT: “On Poetry and Poets” (FSG Classics) July 7 2009
MARTIN BUBER: “I AND THOU” (translated by Ronald Gregor Smith) Edinburgh: T.&T. Clark.
ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΤΑΜΠΑΝΟΣ: «Η ΝΕΑ ΚΡΙΤΙΚΗ», εκδ. Έρασμος, Αθήνα, 1986.
ΑΡΣΤΟΞΕΝΟΣ ΣΚΙΑΔΑΣ: Γλυκύς Βίοτος-Μείλιχος Αιών, Αυτοέκδοση, Αθήνα, 1964.
ALBERT CAMUS: «Ο ΞΕΝΟΣ» εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2005.
JEAN PAUL SARTRE: «Η ΝΑΥΤΙΑ» εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2006.
Πηγή: Fractal
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.