Κριτική της Φωτεινής Χριστίδου για την ποιητική συλλογή «Σας αρέσουν τα σονέτα;» (εκδόσεις Ιωλκός, Β’, 2024) του Νίκου Παπάνα, δημοσιευμένη στο Fractal.
Μεγάλη προσμονή, λύτρωση λίγη
Σας αρέσουν τα σονέτα; Με τον άμεσο κι ανάλαφρο αυτό τίτλο ο ποιητής Νίκος Παπάνας πετυχαίνει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον προσκαλέσει στη μελέτη της νέας του ποιητικής συλλογής. Η εγγύτητα του δεύτερου προσώπου που απευθύνεται σε όλους, αλλά και εξατομικευμένα στον καθένα, και ταυτόχρονα η ψευδαίσθηση διαλόγου που δημιουργεί το ερωτηματικό στο τέλος, βάζει τους δέκτες σε διαδικασία απόκρισης.
Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος μάλλον παραγνωρισμένο τα τελευταία πολλά χρόνια, προφανώς εξαιτίας της ταύτισής του με την παραδοσιακή ποίηση. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αιώνα. Πρόκειται για ένα σύντομο ποίημα που υπακούει σε αυστηρή στιχουργική μορφή, με λυρικό, ερωτικό κυρίως περιεχόμενο, ομοιοκατάληκτο, σε μέτρο συνήθως ιαμβικό. Καλλιεργήθηκε επίσης στη Γαλλία, την Αγγλία, την Ελλάδα. Αποτελείται από τέσσερις στροφές και αριθμεί συνολικά δεκατέσσερις στίχους. Διακρίνονται δύο μορφές σονέτων : το ιταλικό, οργανώνεται σε δύο στροφές των τεσσάρων στίχων που ακολουθούνται από δύο τρίστιχες, και το αγγλικό, που οργανώνεται σε τρεις στροφές των τεσσάρων στίχων και μια δίστιχη στροφή στο τέλος. Από τον 20ο αιώνα και μέχρι σήμερα συναντούμε κι άλλες ποικιλίες στη μορφή.
Η συλλογή του Νίκου Παπάνα περιλαμβάνει δεκατέσσερα σονέτα, γραμμένα τα περισσότερα κατά τον ιταλικό τρόπο, εκτός από δύο που ακολουθούν την αγγλική στιχουργική μορφή και το σονέτο, που δίνει και τον τίτλο στο έργο, το τελευταίο της συλλογής, που οργανώνεται σε δύο δίστιχες στροφές, μια στην αρχή και μια στο τέλος, με δύο πεντάστιχες ενδιάμεσα. Κάθε σονέτο συνοδεύεται από ένα έργο της εικαστικού Ρένας Ανούση-Ηλία, που συνάδει με το λυρικό περιεχόμενο των στίχων, την εξύμνηση των ευγενών συναισθημάτων και της ομορφιάς. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι στην εποχή που δεσπόζει ο ελεύθερος στίχος στην ποίηση ένας ποιητής αποφασίζει να ασχοληθεί με το σονέτο, είδος που απαιτεί πειθαρχία, σεβασμό αρχών και κανόνων στα πεδία που αναφέραμε πιο πάνω, γεγονός που θα μπορούσε να θεωρηθεί περιοριστικό. Η επαρκής γνώση του συγκεκριμένου είδους, ωστόσο, κάθε άλλο παρά αποτρέπει τον ποιητή, αντίθετα τον παρακινεί να αναμετρηθεί μαζί του, και το αποτέλεσμα δικαιώνει την επιλογή του.
Κυρίαρχο θέμα της συλλογής είναι ο έρωτας, αλληλένδετος με τις έννοιες του ωραίου και του χρόνου. Το ποιητικό υποκείμενο έχει εντρυφήσει στη σπουδή του έρωτα, στη φύση και τις πρακτικές του. Τον χαρακτηρίζει ‘’παράξενο λουλούδι, είδος ξεχωριστό που ανθίζει παντού, ακόμη και στην άσφαλτο, και φημίζεται για τα δηλητηριώδη αγκάθια του. Πιστός, ζηλότυπος και μονογαμικός, αιώνια προσωρινός, ο έρωτας, ανόητα έξυπνος, παράφορα ψυχρός, είναι αδύνατο να τον ορίσει ορισμός.’’ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ, ΕΡΩΤΑΣ
Όπως κάθε ερωτευμένος, έτσι και το ποιητικό υποκείμενο, θαυμάζει, εξυψώνει, εξιδανικεύει, αποθεώνει το πρόσωπο της καρδιάς του, ενώ το ίδιο αυτοελέγχεται, ακόμη και αυτοενοχοποιείται.
‘’Το γέλιο σου άξαφνα, δροσοσταλίδες / για της ψυχής μου το μαρτύριο – κι είδες / τα όνειρά μας σφιχταγκαλιασμένα.’’ ΓΛΩΣΣΑ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
‘’ ( Ό,τι κι αν είχα να σου δώσω: μια μικρή παρένθεση.)’’ Η ΝΤΡΟΠΑΛΗ ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ
Ο ερωτευμένος δοκιμάζεται ποικιλοτρόπως, ανάλογα με την αποδοχή ή την απόρριψη των αισθημάτων του, την αμοιβαιότητά τους και τόσα άλλα. Μεταπίπτει από νίκες σε ήττες, από τα ουράνια στα τάρταρα, ταλανίζεται διαρκώς από την αμφιβολία, υποφέρει από την απουσία, καταφεύγει στη νοσταλγία, την αναπόληση, την ποίηση. Η μνήμη κατέχει καθοριστικό, καταλυτικό ρόλο και στον έρωτα.
‘’Η θύμησή σου δε χάνεται: είν΄η κουβέρτα μου, / τυλίγομαι σφιχτά και με ζεσταίνει.
Δε χάνεται η μορφή σου: περιουσία μου, φυλαχτό μου. / Την αγγίζω, την κοιτώ, χαραγμένη περίτεχνα / στην ψυχή ανεξίτηλο τατουάζ.’’ ΤΑΤΟΥΑΖ ΨΥΧΗΣ
‘’Πάντως, τώρα που-επιτέλους-δε σ΄αγαπώ / που θέλω πια να το πιστέψω ότι δε σ΄αγαπώ / πρόθυμα αλαλάζω και ομολογώ / ένα φιλί σου θεραπευτικό σε άφεση ασθενειών.
Το θαύμα της φωνής σου και βουνά μετακινεί / οι στίχοι μου, όμως, πάντοτε λίγοι και ταπεινοί.’’ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ
Ο ποιητής, αποδίδοντας φόρο τιμής στον σημαντικότερο ίσως Έλληνα σονετογράφο, τον Λορέντζο Μαβίλη, του αφιερώνει δύο ποιήματα που συνομιλούν με τα αντίστοιχα, πολύ γνωστά, σονέτα του, ‘’Ελιά’’ και ‘’Λήθη’ ’και φέρουν τους τίτλους: Η ΓΕΡΙΚΗ ΕΛΙΑ ΣΗΜΕΡΑ και ΚΑΛΟΤΥΧΟΙ ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ, αντίστοιχα.
Στο σονέτο με τίτλο ‘’ΓΛΩΣΣΑ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ’’, ο ποιητής μας συνδιαλέγεται με το ‘’Κι έπαψες να μιλής’’, του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, στον οποίο και η αφιέρωση.
Οι αναφορές σε ποιητές συνεχίζονται με την αφιέρωση του σονέτου ‘’ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΙΟΝΙΑ ΑΛΛΟΤΙΝΑ’’ στον Φρανσουά Βιγιόν, Γάλλο νεωτεριστή ποιητή του 15ου αιώνα, που, το σονέτο του ‘’Η μπαλάντα των κυριών του παλιού καιρού’’ και γενικώς το έργο του, υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον Νίκο Παπάνα.
Το μοναδικό ποίημα της συλλογής που φέρει αγγλικό τίτλο είναι το I GOT THE BULLETS, και είναι αφιερωμένο στον ηθοποιό Τζέιμς Ντην. Ο τίτλος προκύπτει από την αντίστοιχη φράση που αναφέρεται στην ταινία ‘’Επαναστάτης χωρίς αιτία’’. Στο ποίημα βρίσκουμε κι άλλες αναφορές τόσο στη συγκεκριμένη ταινία, όσο και στη σύντομη ζωή του ηθοποιού – εκπροσώπου της εφηβικής επανάστασης και του ωραίου.
Στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, που, όπως ήδη έχουμε πει, φέρει τον τίτλο ‘’ΣΑΣ ΑΡΕΣΟΥΝ ΤΑ ΣΟΝΕΤΑ;’’ ο αναγνώστης θα εντοπίσει επιρροές από κορυφαίους Ευρωπαίους σονετογράφους, όπως ο Μπωντλέρ, ο Σαίξπηρ, και άλλοι. Παραθέτω μερικούς στίχους με εμφανή την παραπομπή στον Μπωντλέρ, στον οποίο οφείλεται και η προμετωπίδα της συλλογής όπου δίνεται έμφαση στην αξία της ομορφιάς.
‘’Πριγκιπικά ταξίδια πέρ΄απ΄τον Αχέροντα / δυο εραστές δίδυμες φλόγες που έσβησαν μαζί. /Όμως, για χάρη τους την Ομορφιά αγαπούμε, / παρθένα ζωηρήν αυγή μ΄ολόλευκα φτερά, / ναυάγιο με τα μέλη κάποιας Σειρήνας.
‘’Σας αρέσουν τα σονέτα; / Σας αρέσουν τα σύννεφα;’’
Copyright | Πηγή: Φωτεινή Χριστίδου | Fractal
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.