Ο Νικόλαος Παπάνας στον Παρατηρητή της Θράκης

Νικόλαος Παπάνας: «Αν η δύναμη του λόγου μπορεί ή δεν μπορεί να εκφράσει, νομίζω ότι είναι ένας διαρκής αγώνας»

Με αφορμή την παρουσίαση της ποιητική συλλογής «Σε ανακηρύσσω νικήτρια»

«Η ποίηση στο τέλος φτιάχνεται ως τέχνη»

Η δεύτερη ποιητική συλλογή του ποιητή και επίκουρου καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Νικολάου Παπάνα παρουσιάζεται σήμερα στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής. Η ποιητική συλλογή με τίτλο «Σε ανακηρύσσω νικήτρια» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Ιωλκός» αποτελείται από τρεις ενότητες, ενώ αποκλειστικό της θέμα είναι ο έρωτας.

Η πρώτη ενότητα «Το ρολόι μου», αποτελείται από δέκα τέσσερα ολιγόστιχα κυρίως ποιήματα, ενώ η δεύτερη «Μια ιστορία σε θραύσματα», εμπεριέχει δέκα επτά αριθμημένα χαϊκού. Η τρίτη, εν είδει επιλόγου είναι αφιερωμένη στο μοναδικό ποίημα του Αντρέα Εμπειρίκου «Γαλάζιο αδιέξοδο».

Ο ποιητή είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, ενώ το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από τον σύνδεσμο Εκδοτών Βορείου Ελλάδος. Έχει δημοσιεύσει ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση σε πλειάδα περιοδικών όπως «Νέα Πορεία», «Νέα Εστία», «Εντευκτήριο», «Πλανόδιον» κ.α. Ο ποιητής με την αφορμή της σημερινής παρουσίασης μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και την εκπομπή «Με το Ν και με το Β». Ο λόγος στον ίδιο…

Σε ανακηρύσσω νικήτρια

— Κ. Παπάνα η δεύτερη ποιητική σας συλλογή φέρει τον τίτλο «Σε ανακηρύσσω νικήτρια». Σε ποιον αναφέρεται η ανακήρυξη;

Είναι μια μονοθεματική συλλογή, με δραματική ένταση αλλά και ενότητα, γιατί τα δυο επιμέρους, συν ο επίλογος, τμήματα του βιβλίου, έχουν μια συνέχεια. Κάθε ποίημα, εκτός από την αυτοτέλειά του, έχει και μια θέση στο σύνολο. Όπως σε ένα μυθιστόρημα υπάρχουν το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο κεφάλαιο κ.ο.κ. και στήνεται μια πλοκή, έτσι ισχύει και για την πρώτη ενότητα του βιβλίου και για τη δεύτερη, μολονότι είναι χαϊκού, μικρά δηλαδή τρίστιχα ποιήματα που ο δυτικός πολιτισμός δανείστηκε με αγάπη από τον ιαπωνικό πολιτισμό.

Μολονότι τα χαϊκού έχουν εξ ορισμού αυτοτέλεια, τα συγκεκριμένα χαϊκού είναι αριθμημένα για να διαβάζονται ακριβώς σε συνέχεια, γι’ αυτό λέγεται «Μια ιστορία σε θραύσματα». Εν συνόλω δηλαδή είναι μια ιστορία, που θα έλεγε κανείς ότι αν είχαμε στα χέρια μας ένα ροζάριο, όπως λένε οι καθολικοί, ένα κομποσκοίνι, όπως οι μοναχοί μας, ένα κομπολόι, όπως οι κοσμικοί και η κάθε χάντρα είναι και ένα χαϊκού και διαβάζεται σε συνέχεια. Επειδή το άθροισμα των συλλαβών ενός χαϊκού είναι δεκαεφτά, γι’ αυτό και τα χαϊκού εν συνόλω είναι δεκαεφτά. Αυτό είναι το μυστικό ή μια διάθεση φορμαλισμού.

Για λόγους αυστηρότητας, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο κάθε ενότητα είχε δεκατέσσερα ποιήματα, τα οποία στοιχειοθετούν όλα μια ιστορία. Ποια επομένως είναι η νικήτρια; Θα μπορούσε η νικήτρια να είναι ένα πολύ συγκεκριμένο πρόσωπο, θα μπορούσε να είναι η μορφή του έρωτα, θα μπορούσε, όπως έχουν υποστηρίξει συγκεκριμένοι, να είναι η ποίηση η οποία στο τέλος φτιάχνεται ως τέχνη ή θα μπορούσε να είναι και όλα αυτά μαζί. Σίγουρο όμως είναι ότι το ανακηρύσσω είναι μια δυνατή, τελετουργική λέξη, και δίνει ακριβώς έμφαση στο γεγονός της νίκης αυτής, της νικήτρια που συζητούμε.

Η δύναμη του λόγου

— Όταν μιλάει κάποιος για έννοιες, όπως για παράδειγμα ο έρωτας συνήθως δεν μας φτάνουν οι λέξεις. Εσείς χρησιμοποιείτε μικρά σε έκταση, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ποιήματα. Επαρκούν για να περιγράψουν, κατά τη δική σας άποψη, αυτά που θέλετε εσείς να αποτυπώσετε στα ποιήματά σας;

Αυτό είναι ένα θέμα πολύ κλασικό, πολύ γνωστό. Στο θέμα της ποίησης αρκεί να θυμηθούμε ότι στην Αναγέννηση, στον Πετράρχη, Σαίξπηρ, υπήρχε το κλισέ ότι η τέχνη είναι κατώτερη να εκφράσει την ομορφιά της εξιδανικευμένης δέσποινας εκείνης της εποχής, όχι σε έκταση, αλλά ως δυνατότητα περιγραφής, άρα αυτό είναι κάτι που μας έχει απασχολήσει.

Νομίζω ωστόσο ότι απάντηση δεν υπάρχει. Σίγουρα η τέχνη, και η ποίηση ειδικότερα, προσπαθεί. Το αν επαρκεί ή δεν επαρκεί είναι κάτι που πολλές φορές τίθεται υπό αμφισβήτηση. Για παράδειγμα υπάρχει ένα ποίημά μου, ένα μοντέρνο σονέτο, που έχει δημοσιευτεί σε περιοδικό και το οποίο προσπαθεί να αναβιώσει αυτή την αναγεννησιακή γραφή με λίγο πιο μοντέρνο τρόπο, γι’ αυτό και κλείνει με ένα ομοιοκατάληκτο δίστιχο, που λέει «το θαύμα της φωνής σου και βουνά μετακινεί, οι στίχοι μου όμως πάντοτε λίγοι και ταπεινοί». Είναι το παραδοσιακότερο κλείσιμο σε ένα λίγο ποιο μοντέρνο σονέτο. Αν η δύναμη του λόγου μπορεί ή δεν μπορεί να εκφράσει, νομίζω ότι είναι ένας διαρκής αγώνας. Άλλες φορές μπορεί, άλλες δεν μπορεί, σε κάθε περίπτωση δεν έχει να κάνει με την έκταση των ποιημάτων.

Το επιλογικό ποίημα

— Στον επίλογο του βιβλίου η ποίηση παρουσιάζεται και ως μια μορφή λύτρωσης, απέναντι σε όλα αυτά τα οποία «διαχειρίζεται» το βιβλίο σας στις προηγούμενες σελίδες του.

Το τελευταίο ποίημα μπαίνει επιλεκτικά για να εκφράσει ακριβώς αυτό. Η λέξη ποίηση δεν κατονομάζεται, αλλά υπάρχει η δύναμη των λέξεων, επομένως εννοούμε την ποίηση, και επίσης οι εκδρομείς στους τελευταίους στίχους είναι μια διακριτική αναφορά στον Αντρέα Εμπειρίκο, και ένα πολύ γνωστό ποίημά του που παρουσίαζε την ποίηση με εκδρομή, επομένως προφανέστατα αναφέρεται στην ποίηση. Ο τίτλος του ποιήματος είναι «Γαλάζιο αδιέξοδο», το οποίο γαλάζιο είναι μια «καλή» λέξη, το αδιέξοδο δεν είναι, επομένως το ότι προσπαθούμε το αδιέξοδο της ύπαρξης διαιωνίζεται, μεταρσιώνεται με ό,τι γίνεται τέχνη. Το γαλάζιο μας πάει στον ουρανό, στο εξιδανικευμένο, όμως ως ανθρώπινα όντα εξακολουθούμε να είμαστε σε αδιέξοδο. Μπορεί ορισμένες φορές η τέχνη, η ποίηση ειδικότερα, να εκφράζει ή να μην μπορεί να εκφράσει ορισμένα πράγματα, αλλά και πάλι να είναι στο αδιέξοδο του να θεωρείται πεπερασμένη. Διαβάζοντας το βιβλίο βέβαια τα πράγματα είναι πολύ πιο συναισθηματικά και απλά και υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ενότητα στο συναίσθημα.

Οι θετικές επιστήμες και η ποίηση

— Πέραν της ιδιότητας του ποιητή, έχετε και αυτή του Επίκουρου Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Πώς είναι να συνδυάζετε αυτές τις δυο ιδιότητες;

Οι θετικές επιστήμες στηρίζονται στον ορθολογισμό και στις επιστημονικές γνώσεις. Το συμπλήρωμα αυτού ή αντιστάθμισμα ή λύτρωση είναι και αυτό που έχω ονομάσει με αφορμή ένα στίχο από το πρώτο μου βιβλίο «Ανάποδο συλλογισμό», είναι σαν να βαδίζει κανείς προς τα πίσω, το οποίο μας ολοκληρώνει και απελευθερώνει σε σχέση με το αμιγώς προς τα μπρος και αμιγώς με προκαθορισμένα και αυστηρά ορθολογιστικά βήματα-βηματισμό μιας θετικής επιστήμης. Έτσι στο δικό μου μυαλό νομίζω πως αυτή η διαφορετικότητα υπάρχει και πως το ένα συμπληρώνει το άλλο, αν μάλιστα μιλούσα για ομοιότητες, θα έλεγα πως και το ένα και το άλλο χαρακτηρίζονται από έναν αγώνα, μια προσπάθεια να βελτιωθεί κανείς, να αναπαραγάγει και να προσφέρει κάτι το οποίο, κατά τα μέτρα των δυνατοτήτων του να είναι το καλύτερο που μπορεί να κάνει.

Πηγή: Παρατηρητής της Θράκης

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Νικόλαος Παπάνας εμφανίστηκε στα γράμματα το 1988. Έχει δημοσιεύσει ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση στα περιοδικά «Νέα Πορεία», «Ευθύνη». Όπως και στα «Νέα Εστία», «Εντευκτήριο», «Ο Παρατηρητής», «Πλανόδιον» κ.ά. Είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Έχει υπηρετήσει στο διοικητικό συμβούλιο αυτής. Το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από το «Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας».