Κωνσταντίνος Μανίκας: «Η δόμηση ενός χαρακτήρα είναι σαν τη δημιουργία ενός πίνακα»
Συνέντευξη στη Τζένη Μανάκη
13 + 1 ερωτήσεις για ένα νέο βιβλίο και τον συγγραφέα του
Ένα απόσπασμα από το βιβλίο:
Το πάτωμα κηλιδώθηκε με τις πρώτες ανυπόμονες στάλες αίματος να προσγειώνονται υπομονετικά, σπάζοντας τη θεματική συνοχή. Ακολούθησαν πολύ σύντομα οι επόμενες ριπές. Το πορφυρό ψιλόβροχο εξελίχθηκε σε μπόρα από αυτές που δεν τις προμηνύει ο ανέφελος ουρανός και τις προσμένει ο ξηρός δρόμος. Το φως προσέδιδε μια άτσαλη αμυχή στην κόρη του ματιού, αν και μόλις διακρινόταν μέσα στην ερυθρά λίμνη.
Το φως, το σκοτάδι, το μέλλον, το παρελθόν, όλα σαν μια αρμαθιά γήινων κι επουράνιων περλών εναλλασσόμενων με σκουπίδια. Όλα άρχιζαν να θολώνουν, να ροδίζουν, να τον παρασέρνουν σε μια ποθητή ηρεμία καταπνίγοντας κάθε περίσκεψη. Τόσος άδικα σκορπισμένος εγωισμός στα πατώματα της αβάσταχτης, επερχόμενης αναχαίτισης. Η άσκοπη περικοπή υμνολογίας σκόρπισε στον μπουχτισμένο αέρα των λίγων τετραγωνικών το μύρο της υποκριτικής μετάνοιας.
***
–Κύριε Μανίκα, μιλήστε για το νέο βιβλίο σας, ποιο ήταν το έναυσμα της συγγραφής του, πέρα από τα κοινωνικά προβλήματα που δημιούργησε η οικονομική κρίση, τι ακριβώς υποδηλώνει ο τίτλος του; Ποιο είναι το τρίτο λάθος, που σύμφωνα με το οπισθόφυλλο του βιβλίου σας «στιγματίζει τις ζωές μας;»
Το Τρίτο Λάθος, γράφτηκε μεταξύ 2016 -2017. Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης άφηναν βαρύ αποτύπωμα στην κοινωνία και ήθελα να γράψω ένα βιβλίο που να αποτυπώνει την πραγματικότητα μέσα από χαρακτηριστικές ιστορίες ανθρώπων όλων των ηλικιών.
Μια φοιτήτρια που έρχεται με όνειρα στην Αθήνα και δεν αποφεύγει τα μπλεξίματα. Ένας επιτυχημένος επαγγελματίας στα όρια της καταστροφής και της απαξίωσης. Μια ηλικιωμένη, μοναχική γυναίκα, ρακοσυλλέκτρια πλέον. Όλοι διαμένουν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα στο ίδιο διαμέρισμα στο 3ο όροφο μιας αθηναϊκής πολυκατοικίας. Αξίζουν ν’ αναφερθούν δυο ακόμη χαρακτήρες, η Ειρήνη, ψυχολόγος και κόρη του ιδιοκτήτη του διαμερίσματος και ο Κλεόβουλος, γείτονας από την απέναντι πολυκατοικία του οποίου η ιστορία μπορεί να θεωρηθεί κι ένα παράδειγμα επιμονής και σύνεσης για να αποφευχθεί το τρίτο λάθος.
Το τρίτο λάθος, ως έννοια, αφορά τον αυτοκτονικό ιδεασμό, ως κατάληξη συγκεκριμένων εσφαλμένων βημάτων. Όλο αυτό, ιδωμένο μέσα από τη φιλοσοφία του Κίρκεγκωρ. Ο αριθμός τρία παίζει έναν σημαντικό συμβολικό ρόλο σε όλο το έργο. Μέχρι και το κλείσιμο γίνεται με ένα πολύ διαφορετικό από τα συνηθισμένα, μονόλογο – κήρυγμα ενός ιερέα στη διάρκεια της κηδείας ενός εκ των ηρώων.
–Εστιάζετε κυρίως στις ψυχολογικές συνέπειες που έχουν υποστεί οι ήρωές σας, εξαιτίας της κρίσης και των προσωπικών επιλογών τους. Και στο προηγούμενο βιβλίο σας, με τίτλο «Στην ψυχή του Ηγεμόνα», ο κεντρικός ήρωας βρίσκεται όχι μόνο πάνω στο κρεβάτι του ψυχοθεραπευτή του, αλλά και κάτω από το δικό σας διεισδυτικό βλέμμα ως ψυχολόγου. Πόσο βοηθητικές υπήρξαν οι σπουδές ως ψυχολόγου, στη συγγραφή και δημιουργία τέτοιων χαρακτήρων;
Όλοι όσοι επιχειρούμε να γράψουμε, προσπαθούμε να έρθουμε σε επαφή με τα βαθύτερα κίνητρα, τις ψυχολογικές αφορμές, γενικότερα τον ψυχισμό των χαρακτήρων. Οπότε είναι σίγουρο ότι οι όποιες παραπάνω γνώσεις βοηθούν αρκετά. «Στην ψυχή του ηγεμόνα», για παράδειγμα, δεν θα μπορούσα αλλιώς να αναδείξω, πειστικά, τη διπολική διαταραχή ως υπαρκτό στοιχείο της επαγγελματικοποίησης της πολιτικής. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για «Το Τρίτο Λάθος] όπου προσεγγίζεται μια ευαίσθητη και αυτοκαταστροφική πτυχή μας.
–Υπάρχει κάποια σκηνή του τελευταίου βιβλίου σας « Το τρίτο λάθος», που να σας προκάλεσε δυσκολία στη γραφή ή στο συναισθηματικό σας κομμάτι ;
Όλα τα σημεία ενός βιβλίου έχουν τη δική τους συγγραφική δυσκολία. Δεν θα το χαρακτήριζα παραπάνω δυσκολία αλλά οι δυο σκηνές, η μια της απόπειρας αυτοκτονίας του Θοδωρή και η άλλη με την κατάρρευση της Ήβης μετά από χρήση ναρκωτικών, είχαν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι σκληρές σκηνές κι εύκολα η γραφή ξεφεύγει προς τον υπερβολικό συναισθηματισμό. Αποζήτησα την ισορροπία ανάμεσα στο λυρισμό και το ρεαλισμό. Οι αναγνώστες θα κρίνουν αν το κατόρθωσα με επιτυχία.
–Τι είδους έρευνα σας ελκύει να κάνετε, εννοώ στο διαδίκτυο, σε βιβλιοθήκες σε ιστορικά αρχεία ή σε εφημερίδες, ή σε όλα αν χρειαστεί, και πόσο χρόνο είστε διατεθειμένος να ξοδέψετε προκειμένου να γράψετε ένα βιβλίο;
Θα αρχίσω από το δεύτερο σκέλος της ερώτησης. Δυστυχώς, λόγω υποχρεώσεων, δεν μπορώ να διαθέσω άπλετο χρόνο, καθημερινά για τη συγγραφή, πολύ δε περισσότερο, παρατεταμένα χρονικά διαστήματα αποκλειστικής ενασχόλησης. Οπότε η ολοκλήρωση ενός βιβλίου καθυστερεί αρκετά. Όμως αν δεν αισθανθώ ικανοποιημένος από τη συνολική εικόνα, αν δεν εκφράζει τα νοήματα και δεν εκπληρώνει το σκοπό για τον οποίο μπήκα στη διαδικασία συγγραφής του, δεν το παραδίδω στον εκδότη.
Όσον αφορά το θέμα της έρευνας, σίγουρα το διαδίκτυο σου δίνει την πιο άμεση πρόσβαση στην πληροφορία αρκεί να προέρχεται από αξιόπιστη πηγή. Δεν αποκλείω βέβαια και τις υπόλοιπες πηγές, ανάλογα με τη θεματολογία. Προς το παρόν, και για τα δύο βιβλία μου δεν χρειάστηκε κάποιου είδους εκτεταμένη έρευνα, είτε γιατί κατείχα το εξειδικευμένο αντικείμενο γνώσης, είτε γιατί οι εποχές στις οποίες αναφερόμουν είναι σύγχρονες, ώστε να διαθέτω ιδία, ή έστω μέσω του συγγενικού και φιλικού κύκλου, σαφή εντύπωση των δεδομένων.
–Υπάρχουν χρονικές περίοδοι στις οποίες βρίσκετε περισσότερο ενδιαφέρον ώστε να αποτελέσουν τον καμβά κάποιου επόμενου έργου, κι αυτό θα είναι μυθοπλασία ή θα φλερτάρετε πάλι με το δοκίμιο όπως στην «Ψυχή του Ηγεμόνα»;
Προς το παρόν, όπως μόλις ανέφερα, τα βιβλία μου καλύπτουν πιο σύγχρονες περιόδους. «Το Τρίτο Λάθος» φθάνει στο σήμερα, ξεκινώντας την αφήγηση από τη μεταπολεμική Αθήνα. Ούτε το επόμενο βιβλίο μου θα φθάσει σε παλαιότερες περιόδους. Ίσως στο μέλλον, τίποτε δεν αποκλείεται. Το φλερτ με τις εμβόλιμες δοκιμιακές παρεμβάσεις, που στο πρώτο μου βιβλίο δεν ξεπερνούσαν τις λίγες δεκάδες σελίδες σε σύνολο 384, αποτέλεσε ένα απαραίτητο εργαλείο για το συγκεκριμένο πόνημα. Μόνο αν υπάρξει κάποια αντίστοιχη ανάγκη, ίσως να χρησιμοποιηθεί ξανά, αλλά δεν το βλέπω για άμεσα.
–Υπάρχουν κάποιες ηθικές αρχές που σας ελκύουν ή το αντίθετο, προκειμένου να δημιουργήσετε έναν μυθιστορηματικό χαρακτήρα, ή ξεκινάτε από άλλες παραμέτρους;
Είναι σίγουρο ότι κάθε ήρωας, ακόμη κι αν δεν το σχεδιάζουμε προκαταβολικά, καταλήγει να εκφράζει ένα πλαίσιο ηθικών ή ανήθικων αρχών. Η δόμηση ενός χαρακτήρα είναι σαν τη δημιουργία ενός πίνακα. Διαθέτει έναν καμβά, καθορισμένο από την ανατροφή και το περιβάλλον στο οποίο κινείται, και εμπλουτίζεται πολύχρωμα με τις αξίες, τις επιλογές, τις συνήθειες και τα κίνητρα του.
–Υπάρχουν πραγματικοί άνθρωποι που σας έχουν εμπνεύσει τους χαρακτήρες των μύθων σας; Πως επιλέγετε τα ονόματα τω ηρώων, υπάρχει κάποια σημειολογία;
Αυτή η ερώτηση μού γινόταν διαρκώς για το πρώτο μου βιβλίο. Αν δηλαδή, υπήρχε κάποιο υπαρκτό πολιτικό πρόσωπο πίσω από τον «ηγεμόνα». Ακόμη και άθελα μας, άτομα με τα οποία έχουμε συναναστραφεί ή προσωπικότητες του δημόσιου βίου, αφήνουν το αποτύπωμα τους σε ήρωες μας. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν ταυτίζονται. Διαθέτουν τη δική τους πολυπλοκότητα, τη δική τους μοναδικότητα. Ειδικά στο «Τρίτο Λάθος», οι ήρωες είναι συνηθισμένοι άνθρωποι της καθημερινότητας, κάποιους από εμάς με τα ίδια βασικά προβλήματα, τις ίδιες αγωνίες, τα ίδια φαινομενικά, ή μη, αδιέξοδα.
Τώρα σχετικά με τα ονόματα των ηρώων, ορισμένα όντως διαθέτουν κάποιο είδος σημειολογίας. Π.χ. Η Ήβη, η νεαρή φοιτήτρια στο «Τρίτο Λάθος» ή ο Λευτέρης, ο πολιτικός και κεντρικός ήρωας στην «Ψυχή του Ηγεμόνα». Ο συμβολισμός, όμως, δεν μετατρέπεται σε κάποιο είδος εμμονής. Αρκεί οι επιλογές να ταιριάζουν, όσο γίνεται με το πλαίσιο αναφοράς. Επίσης, σπανιότατα χρησιμοποιώ επίθετα και για ειδικούς λόγους, όπως η αποστασιοποιημένη υπόσταση του μέσα στην πλοκή.
–Θεωρείτε τη γραφή ως μία ευγενή ή ως μία πνευματική ενασχόληση;
Μια ευγενής, πνευματική ενασχόληση, σίγουρα. Ευγενής, στο βαθμό που εκφράζει βαθύτερες ανάγκες μας, συναισθηματικές, διαπροσωπικές κοινωνικές. Πνευματική, γιατί δίχως την αγαστή συνεργασία και τη συνεισφορά των πνευματικών διεργασιών δεν μπορεί να ανυψωθεί στο ύψος που θα την τοποθετήσει δικαιωματικά στη σφαίρα της λογοτεχνίας.
-Έχετε γράψει μόνο δύο βιβλία, όμως έχετε μια μεγάλη διαδικτυακή δραστηριότητα. Συνδιαχειρίζεστε τον ιστότοπο άποψης lastpoint.gr, δημιουργήσατε τον πολιτιστικό ιστότοπο culturepoint.gr, αρθρογραφείτε τακτικά στον ηλεκτρονικό τύπο, και επιπλέον διατηρείτε εκπομπή σε διαδικτυακό ραδιόφωνο. Ποια από όλες αυτές τις δραστηριότητες σας προσφέρει μεγαλύτερη ευχαρίστηση;
Θα χρησιμοποιήσω μια φράση κλισέ. Είναι σαν να καλείσαι να επιλέξεις ανάμεσα στα παιδιά σου. Κάθε δραστηριότητα, πέρα από τις άμεσες επαγγελματικές υποχρεώσεις, αποτελούν το άνοιγμα μιας προσωπικής βαλβίδας απελευθέρωσης. Το ραδιόφωνο διαθέτει μια ανείπωτη μαγεία και συνδυάζει την επικοινωνία με το μουσικό ταξίδι. Η αρθρογραφία και το blogging με συνοδεύουν αρμονικά εδώ και πολλά χρόνια. Απλώς τα τελευταία, γίνεται με πιο συστηματικό κι ακόμη πιο οργανωμένο τρόπο.
Ειδικά το culturepoint.gr ήταν μια διαχρονική επιθυμία που επιτέλους πέρσι απέκτησε υπόσταση. Ένας ιστότοπος για τον πολιτισμό σε όλες τους τις εκφάνσεις που επιδιώκει να εκφράζει άποψη αλλά και να δίνει χώρο έκφρασης σε δημιουργούς κάθε είδους τέχνης και όχι μόνο.
–Θα σκεφτόσασταν ποτέ να γράψετε ένα έργο με ψευδώνυμο κι αν ναι, για ποιο λόγο θα το κάνατε;
Δεν με έχει απασχολήσει κάτι τέτοιο προς το παρόν. Το κάνω κάποιες φορές, αρθρογραφώντας, όταν θέλω να γράψω κάτι πιο σύντομο ή με διαφορετικό, πιο χαλαρό ύφος αλλά δεν έχω σκεφτεί ποτέ να «κρυφτώ], για οποιοδήποτε θεμιτό λόγο, πίσω από την ανωνυμία ενός ψευδώνυμου όταν πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο έργο. Βέβαια, όσα δεν φέρνει ο χρόνος, τα φέρνει η ώρα. Μπορεί κάποια στιγμή να θελήσω να πειραματιστώ και με αυτόν τον τρόπο.
-Ποια στοιχεία, κατά την άποψή σας συνιστούν την άξια ανάγνωσης Λογοτεχνία;
Θα σας πω τι επιδιώκω στα δικά μου βιβλία κι από εκεί προκύπτει και πώς αξιολογώ κάτι ως λογοτεχνία. Πέρα από τη δύναμη των χαρακτήρων και την πρωτοτυπία της πλοκής, με ελκύει η ύπαρξη υψηλών νοημάτων πίσω από την εξιστόρηση, η αναμόχλευση φιλοσοφικών και υπαρξιακών ερωτημάτων και η σποραδική χρήση ποιητικότητας στον αφηγηματικό λόγο. Αυτός είναι ο δικός μου ταπεινός ορισμός για την λογοτεχνία, ως τέχνη του λόγου κι όχι ως απλή παράθεση ασύνδετων γεγονότων.
Ευχάριστο και αξιόλογο ανάγνωσμα προφανώς μπορεί να αποτελεί κι ένα γραπτό που δεν διαθέτει τίποτε από όλα αυτά, αλλά σου αφήνει την αίσθηση μιας μη επιτηδευμένης αλήθειας, προσαρμοσμένης στις δήθεν αναγνωστικές απαιτήσεις.
–Μπορείτε να αναφέρετε μια εμπειρία σας μέσα από την οποία διαπιστώσατε τη δύναμη της γλώσσας;
Θα μπορούσα να αναφέρω πολλές αλλά δεν θα το συγκεκριμενοποιήσω. Επαγγελματικές εμπειρίες, όπου η επιτυχημένη διαπραγμάτευση στηρίζεται στη δύναμη του δομημένου λόγου. Προσωπικές, όταν τα ίδια λόγια είναι ικανά να ενώσουν ή να διχάσουν αν τους δώσουμε διαφορετική ερμηνεία. Συνεννοούμαστε με λέξεις κι αν κάτι θα έπρεπε να μας απασχολεί καθημερινά είναι ότι οι ορισμοί που δίνουμε σε αυτές, αλλάζουν με βάση την κατάσταση και τα συναισθήματα μας, καταλήγοντας σε παρερμηνείες και ανούσιες παρεξηγήσεις.
-Έχετε στενή φιλία με κάποιους άλλους συγγραφείς, κι αν ναι προσφέρει αυτή η φιλία βοήθεια στο να γίνει κανείς καλύτερος συγγραφέας;
Φυσικά. Θα αναφέρω ενδεικτικά τον Κωνσταντίνο Τριανταφυλλάκη, ακαδημαϊκό καθηγητή μου και πολύ καλό φίλο, που υπήρξε ο πρώτος στον όποιο έδειξα τα χειρόγραφα μου και οι επισημάνσεις του αποδείχτηκαν κάτι παραπάνω από χρήσιμες. Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις πολύτιμες παρατηρήσεις του ποιητή Δημήτρη Ιατρόπουλου. Αλλά και καθημερινά, ανταλλάσσουμε απόψεις με φίλους συγγραφείς, κι είναι χρήσιμη αυτή η διάδραση γιατί ανακαλύπτεις ξεχωριστές οπτικές στο έργο σου.
-Πείτε μας μια πιθανά πραγματοποιήσιμη ευχή για την Ελληνική Λογοτεχνία.
Εύχομαι η ελληνική λογοτεχνία να αποκτήσει όσους αναγνώστες της αξίζουν και να γίνει πιο γνωστή διεθνώς, με το δικό της στίγμα δίχως να υποκύπτει σε εκάστοτε δημοφιλείς νόρμες.
–Κύριε Μανίκα, ευχαριστώ γι αυτή τη συνομιλία μας!
Κι εγώ ευχαριστώ εσάς και το Fracal για τη φιλοξενία!
Πηγή | Copyright: Fractal | Τζένη Μανάκη
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.