Για το βιβλίο του Νίκου Ιατρού, «Αποσύνδεση» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023) γράφει στο Περιοδικό «Φρέαρ» ο Δημήτρης Αγγελής.
Νίκος Ιατρού, Αποσύνδεση, Ιωλκός, Αθήνα 2023
Το πρώτο βιβλίο ενός συγγραφέα λειτουργεί σαν μία επισκεπτήρια κάρτα: μας συστήνει ένα καινούργιο πρόσωπο στο λογοτεχνικό πεδίο μ’ ένα βιβλίο που έχει οπωσδήποτε περάσει σαράντα κύματα για να φτάσει έως την έκδοση. Στην πραγματικότητα, όμως, το δεύτερο βιβλίο είναι το καθοριστικό, αυτό που στερεώνει την παρουσία του συγγραφέα, που επιβεβαιώνει ή διαψεύδει τις αρχικές αναγνωστικές προσδοκίες ή κριτικές προβλέψεις –μάλιστα στις ΗΠΑ υπάρχουν βραβεία που αγνοούν τους πρωτοεμφανιζόμενους και τιμούν τη δεύτερη εμφάνιση. Ύστερα λοιπόν από τη Σκόνη στο πρόσωπο του 2017, περιμέναμε την Αποσύνδεση όχι ασφαλώς με το δάχτυλο στη σκανδάλη, αλλά με την ανυπομονησία με την οποία προσμένεις σε μια φιλική συντροφιά ένα νεότερο μέλος της παρέας, που δεν ξέρεις ακριβώς πότε και πώς θα εμφανιστεί. Και να που τελικά ήρθε, με μία νουβέλα κινηματογραφικής πλοκής (υπενθυμίζω ότι ενώ στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου –και του ελληνικού ασφαλώς– τα πρώτα σενάρια βασίζονταν σε μυθιστορήματα, πλέον συμβαίνει το αντίθετο: οι ταινίες και κυρίως οι σειρές εμπνέουν τους πεζογράφους, τα μυθιστορήματα δομούν την πλοκή τους με βάση την κινηματογραφική μας εμπειρία), ένα love story ή σχεδόν που χτίζεται πάνω στα ερείπια ενός αργόσυρτου πένθους –αλλά δεν θα σας κάνω σπόιλερ για να σας αποκαλύψω το τέλος, να διαβάσετε το βιβλίο. Θα σας δώσω όμως μια πρόγευση από την πλοκή.
Ο Ανδρέας και η Μυρτώ, οι δύο πρωταγωνιστές, συναντιούνται τυχαία –το τυχαίο και το συγκυριακό κυριαρχούν στις σελίδες, όπως και στη ζωή– έναν χρόνο μετά το δυστύχημα που τερμάτισε τη ζωή των αγαπημένων τους. Ο Ανδρέας έχασε την Κατερίνα και η Μυρτώ τον Χάρη, οι οποίοι ανασύρθηκαν νεκροί απ’ τα συντρίμμια ενός αυτοκινήτου, κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου. Και οι δύο πρωταγωνιστές, δηλαδή, πέρα από το πένθος που βιώνουν, επιβαρύνονται κι από ένα αίσθημα προδοσίας, ο Ανδρέας λιγότερο γιατί ένιωθε πλέον μια ψυχική αποστασιοποίηση και είχε δει και κάποιο μήνυμα στο κινητό, η Μυρτώ όμως όχι, της κοστίζει πολύ περισσότερο η απώλεια του Χάρη. Γι’ αυτήν «το πένθος ήταν ο τρόπος που είχε διαλέξει για να τον κρατήσει ζωντανό στη μνήμη της», διαβάζουμε κάπου στην αρχή του βιβλίου (σ. 62).
Η πλοκή, πολύ ευρηματικά, στήνεται σε μεγάλο βαθμό πάνω στα κοφτά μηνύματα που ανταλλάσσουν οι δύο ήρωες εκφράζοντας τα «θέλω» τους και καθορίζοντας συναντήσεις. Αυτό μάλιστα γίνεται παράλληλα και αντιστικτικά στις σελίδες 138-139 που μας παρουσιάζονται ο Ανδρέας και η Μυρτώ την ίδια στιγμή να ξεψαχνίζουν ο ένας τη σελίδα του άλλου: «Ο Ανδρέας χαζεύει το προφίλ της Μυρτώς στο Facebook». «Η Μυρτώ χαζεύει το προφίλ του Ανδρέα στο Facebook», ο ίδιος τίτλος του βιβλίου άλλωστε παραπέμπει στον ψηφιακό κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά συγχρόνως δηλώνει και μια αποσύνδεση από το παρελθόν. Δηλώνει ακόμα και την αποσύνδεση από μέρος της πρότερης ζωής, από οικογενειακά πρόσωπα και επαγγελματικούς χώρους. Διαβάζοντας το βιβλίο συναντάμε τον τίτλο στις ακόλουθες φράσεις που αναφέρονται στον Ανδρέα : «Ανεβάζει μια φωτογραφία από ένα παλιό ναυπηγείο. Σκουριασμένοι σύνδεσμοι σωληνώσεων. “Αποσύνδεση” σχολιάζει κάτω από την εικόνα» (σελ. 129). Αποσύνδεση, δηλαδή, από κάθε σύνδεση ζωής που σκούριασε. Υπ’ αυτήν την κυρίαρχη και με πολλές συνδηλώσεις έννοια της «αποσύνδεσης», εδώ έχουμε να κάνουμε μ’ ένα μοντέρνο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται τον Ιούνιο του 2018 στη Θεσσαλονίκη μέσα σε 16 μόλις μέρες, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι ο ψυχικός-υπαρξιακός χρόνος είναι πιο γεμάτος, πιο πυκνός απ’ τον κανονικό. Κι αυτό είναι ένα ακόμη ωραίο εύρημα για τη δόμηση της πλοκής.
Η ιστορία λοιπόν ξεκινάει την Παρασκευή 1η Ιουνίου 2018, ολοκληρώνεται ουσιαστικά έως το Σάββατο 16 Ιουνίου σε μικρά κεφάλαια που θυμίζουν μικροδιηγήματα και διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη, αγαπημένη γενέθλια πόλη του Ιατρού. (Παρενθετικά να σημειώσω εδώ ότι υπάρχουν κι άλλα εμμέσως αυτοβιογραφικά στοιχεία που μας συνδέουν με τον συγγραφέα, κάτι αυτονόητο βέβαια καθώς όλοι γράφουμε για γεγονότα που γνωρίζουμε καλά: η Μυρτώ είναι δασκάλα, εκπαιδευτικός δηλαδή (δες σελ. 51) όπως και ο Ιατρού, και μάλιστα γράφει, ενώ ο Ανδρέας αθλείται –στη σελ. 131 καταγράφεται η εμπειρία κάποιου που τρέχει. Οι παράλληλες καθημερινές διαδρομές του Ανδρέα και της Μυρτώς, που ξεκινούν με μία τυχαία παρασκευιάτικη συνάντηση σε βιβλιοπαρουσίαση, ολοκληρώνονται το Σάββατο 16 Ιουνίου πάλι με μία τυχαία συνάντηση –ακολουθεί μια αχρονολόγητη εγγραφή που μας δείχνει τη συνέχεια της ιστορίας, θετική ή αρνητική για τη σχέση θα το διαβάσετε και θα μας πείτε. Για τον ίδιο λόγο δεν θα σας παραθέσω τα γεγονότα ανά ημέρα, θα χαθεί η νοστιμιά του πράγματος.
Ενδιάμεσα –για να τελειώνω με τη δομή– γίνεται μια αποκάλυψη πολύ σημαντική που ξεκλειδώνει όλη την ιστορία. Ξεκινώντας δηλαδή το βιβλίο, διαβάζουμε με πλάγια στοιχεία ένα αινιγματικό περιστατικό, μάλλον μικροϊστορία, σε ορφανοτροφείο, που μόνο στο τέλος αποκαλύπτεται τι σχέση έχει με τη ζωή των ηρώων –αν το βιβλίο γινόταν ταινία είμαι βέβαιος πως ο σκηνοθέτης θα μας το θύμιζε κάθε λίγο με διάφορα αιφνίδια ενσταντανέ δευτερολέπτων.
Όπως έγινε ήδη φανερό, ο συγγραφέας χειρίζεται με τέτοιο τρόπο το υλικό του, κινεί τα πιόνια της σκακιέρας του τόσο έξυπνα ώστε να κρατάει σε εγρήγορση τον παγιδευμένο στον ιστό του αναγνώστη, ο οποίος, υπακούοντας στον δοσμένο ρυθμό βιάζεται να προχωρήσει την ανάγνωση προβαίνοντας ενδιάμεσα σε διάφορες εικασίες για το πώς θα ολοκληρωθεί η ιστορία, εάν θα έχει αίσια έκβαση το love story, τι κρύβεται πίσω από τη σχέση των συντρόφων των ηρώων (αναρωτιέσαι λ.χ. : μήπως ο επιχειρηματίας Ανδρέας έστησε το δυστύχημα;) κλ.π. Οι σύντομες, κοφτές φράσεις επιβοηθούν τη φανέρωση της ψυχικής αποστασιοποίησης ή της αποσύνδεσης του τίτλου, δηλαδή μειώνουν τη θερμότητα της αφήγησης φέρνοντας μια ισορροπία σε σχέση με τη βαθιά μελαγχολική, μοναχική πορεία των πρωταγωνιστών. Οι πληροφορίες μάς αποκαλύπτονται σταδιακά, με συνεχή flash-back, όπου οι ζωές και οι σχέσεις του Ανδρέα και της Μυρτώς παρουσιάζονται παράλληλα, λ.χ. μαθαίνουμε για τη μητέρα της ηρωίδας, ύστερα για τη μητέρα του Ανδρέα, αντίστοιχα και για τους πατεράδες κλ.π. Συναντάμε μοτίβα (όπως λ.χ. ο κίτρινος καναπές) που γίνονται μετωνυμίες αισθημάτων και αντίστροφες/παραποιημένες πορείες όταν λ.χ. η Μυρτώ πηγαίνοντας να συναντήσει τον Ανδρέα ακολουθεί την ίδια διαδρομή με τους σκοτωμένους συντρόφους τους.
Όταν ο Νίκος Ιάτρου με κάλεσε να είμαι ένας από τους ομιλητές στο αποψινό τραπέζι, μου είπε, για να με δελεάσει, ότι «μας χρειάζεται κ ένας ποιητής στην παρέα». Διαβάζοντας το βιβλίο κατάλαβα ότι δεν το έλεγε τυχαία, υπάρχει μία αλά Κάρβερ ή Ρον Πάτζετ (της ταινίας Πάτερσον) ποίηση της καθημερινότητας στην αφήγησή του. Ένα παράδειγμα:
ΑΝΔΡΕΑΣ: Πρέπει να σε δω.
Η φράση τον ακολουθεί όλη την υπόλοιπη μέρα. Φτάνει στο γραφείο καθυστερημένος. Στέκεται όρθιος μπροστά στο παράθυρο, με το βλέμμα καρφωμένο στο κτίριο που του κρύβει τη θέα προς τη θάλασσα. Η υγρασία έχει δώσει μια φαιοπράσινη απόχρωση στους ξεφλουδισμένους τοίχους του παλιού κτίσματος. Σε ένα από τα παράθυρα, ένας ηλικιωμένος υπάλληλος κάποιας εταιρείας στέκεται όρθιος με τα χέρια στις τσέπες και το πρόσωπο κολλημένο στο τζάμι. Φαίνεται να κοιτάζει προς το μέρος του. Ο Ανδρέας νιώθει ότι κοιτάζει το γερασμένο του είδωλο.
Ο ήχος του κινητού τον αναγκάζει να επιστρέψει στην καρέκλα του. Γεμίζει με αέρα τα πνευμόνια του και ανοίγει τη συσκευή.
Η Μυρτώ Βασιλάκου αποδέχτηκε το αίτημα φιλίας.
Όπως καταλαβαίνετε, η Αποσύνδεση είναι ένα αξιανάγνωστο βιβλίο και ελπίζω σύντομα να το δούμε να σκαρφαλώνει στις λίστες με τα ευπώλητα.
[Το κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, στις 17.12.2023, στο Διπλό καφέ. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
Πηγή: Φρέαρ (19/3/2024)
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.