«Και του πουλιού ο εσπρέσος» | Κριτική | Bookpress

Κριτική της Νατάσας Όθωνος για την ποιητική συλλογή «Και του πουλιού ο εσπρέσος» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), του Δημήτρη Παπαδάκη, δημοσιευμένη στο αγαπημένο μας Bookpress.

 

«Και του πουλιού ο εσπρέσος» του Δημήτρη Παπαδάκη (κριτική) – Κάνοντας το καθημερινό ποίηση

 

Για την ποιητική συλλογή του Δημήτρη Παπαδάκη «Και του πουλιού ο εσπρέσος» (εκδ. Ιωλκός).

Γράφει η Νατάσα Όθωνος

 

Η ποιητική συλλογή Και του πουλιού ο εσπρέσος (εκδ. Ιωλκός), του Δημήτρη Παπαδάκη, μάς προσκαλεί να εξερευνήσουμε, να μυρίσουμε και να γευτούμε κάθε λογής χαρμάνι. Ο καφές είναι μια καθημερινή συνήθεια, ένα είδος τελετουργίας, μια απόλαυση, αλλά και μια αναγκαιότητα για πολλούς που τον χρειάζονται για να είναι σε εγρήγορση και να ξεκινήσουν τη μέρα τους. Ωστόσο, μέσα σε μια απλή κούπα καφέ κρύβονται θέματα ανθρώπινα και πιο σύνθετα. Μέσα στο ζεστό ή το κρύο ρόφημα και τη γλυκιά ή την πικρή του επίγευση, ανάλογα τις προσωπικές προτιμήσεις, μπορεί να βρει κανείς έρωτες, αγάπες, ενοχές, σάτιρες, προβληματισμούς περί χρόνου και ζητήματα πιο βαθιά. Ίσως ακόμη κανείς να δει την αντανάκλασή του να καθρεφτίζεται.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες όψεις της ποιητικής συλλογής, είναι η απόδοση του ανθρώπινου συναισθήματος μέσα από αντικείμενα της καθημερινότητας. Αν ρίξει κανείς μια ματιά στα πιο απλά σημεία, στα πιο κοντινά, στα πιο καθημερινά μπορεί να βρει, απροσδόκητα, συναισθήματα λεπτά και υψηλά. Πράγματι, σε κλειστούς χώρους, φτιαγμένους από ύλη χειροπιαστή είναι δυνατό να χωρέσουν πολύτιμα υλικά, όπως αυτό της αγάπης:

«Μα το ντουλάπι σου

του κόσμου θα ’ναι ο θησαυρός,

αν μέσα του βρεθεί

το γυάλινο το μπουκαλάκι,

μες στη σκουρόχρωμη την μπλε συσκευασία

μ’ εκείνη, τη μοσχομύριστη αγάπη…]»

«Προσωποποιημένα ντουλαπάκια», Ενότητα: Σκέτος

Μπορεί ακόμη μια μηχανή που μετατρέπει τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική, όπως είναι η κοινή γεννήτρια, να παράγει όχι ηλεκτρισμό… αλλά ενοχές:

«Οι γεννήτριες αυτές, οι πνικτικές,

αυτόνομα παράγουν ρεύμα…
…Η τάση πέφτει στη συμπόνια,

βραχυκυκλώνει στη συγχώρεση…
…Αν, λοιπόν, καμιά φορά, κανείς

ρεύμα στέλνει στη γεννήτριά μας,

γιά στη δικιά του θέλει να μας κάμνει συνεργούς,

δεν είναι δα δουλειά μας, 

με ρεύματα να παίζομε.]

«Διακοπή ρεύματος στις ενοχογεννήτριες», Ενότητα: Σκέτος

Ο δρόμος που ακολουθεί ο ποιητής προς τον κόσμο των συναισθημάτων είναι πρωτότυπος και δημιουργεί πρωτόγνωρες εντυπώσεις. Επιλέγει γκρι, τεχνητές, χειροπιαστές έννοιες. Έννοιες της πόλης, καθημερινές, μηχανικές. Με αυτόν τον τρόπο προσεγγίζει, απρόσμενα, αλλά και δημιουργικά, τα ζεστά συναισθήματα της αγάπης, της συμπόνιας και της συγχώρεσης. Το ποιητικό υποκείμενο δεν παραλείπει, επίσης, να μας φέρει σε επαφή και με πιο δύσκολα και τραχιά συναισθήματα, όπως αυτά των ενοχών. Ο αναγνώστης καλείται να δει την αντανάκλασή του. Ίσως μέσα από τους στίχους ανακαλύψει τους τρόπους με τους οποίους έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματά του, τον εαυτό του και σε ένα δεύτερο επίπεδο με εκείνους που τον περιβάλλουν.

Το ποιητικό υποκείμενο δεν παραλείπει, επίσης, να μας φέρει σε επαφή και με πιο δύσκολα και τραχιά συναισθήματα, όπως αυτά των ενοχών. Ο αναγνώστης καλείται να δει την αντανάκλασή του. Ίσως μέσα από τους στίχους ανακαλύψει τους τρόπους με τους οποίους έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματά του, τον εαυτό του και σε ένα δεύτερο επίπεδο με εκείνους που τον περιβάλλουν.

Με τον απολογισμό των σχέσεων της ζωής μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιους γόνιμους προβληματισμούς. Ποιες σχέσεις, άραγε, αξίζει κανείς να δημιουργεί και ποιες να αφήνει πίσω του;

«Στον κήπο μας φυτρώνουν και μαραίνονται

λογιών λογιών λουλουδικά:

Πλάτανοι, κυπαρίσσια, μυγδαλιές,

συκιές πλανεύτρες, έμορφες…

…Κι ο κηπουρός με το δρεπάνι στο δεξί,

το ποτιστήρι στο ζερβό,

με λίπασμα στην τσέπη του,

στην πλάτη τον σταυρό·

εκείνος –άρχοντας του κήπου του–

ορίζει άνθιση – ξεριζωμό».

«Οι σχέσεις είναι χρήμα», Ενότητα: Σκέτος

Σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής το στοιχείο της φύσης ξεχύνεται. Τα φυτά, τα δέντρα, τα λουλούδια και τα χορταρικά σχεδόν φυτρώνουν στις σελίδες και οι μυρωδιές τους αναδύονται. Επιπλέον, το άτομο μετατρέπεται σε κηπουρό που έχει τη δύναμη, αλλά και την ευθύνη, να ορίσει την ποιότητα του κήπου του. Ξεδιαλέγει και καλλιεργεί ή ξεριζώνει. Με τον ίδιο τρόπο και οι ανθρώπινες σχέσεις διαμορφώνουν τη ζωή μας και της προσθέτουν θετικές ή αρνητικές ποιότητες.

Αδιαμφισβήτητα, από τις πιο καθοριστικές σχέσεις στη ζωή ενός ανθρώπου είναι οι ερωτικές. Στο ποίημα με τίτλο «Ζητείται ταυτότητα» ο έρωτας αποδίδεται μέσα από αντικείμενα καθημερινά και τετριμμένα «Πάνω σ’ ένα ξύλινο τραπέζι παλαιικό», «ένα δοχείο με μελάνι και μια πένα με φτερό» όπως η «μοσχομύριστη αγάπη» που κρύβεται μέσα στα ντουλαπάκια του σπιτιού μας. Πραγματικό βάθος και στις δύο περιπτώσεις τους χαρίζει η αίσθηση της όσφρησης που αποτελεί βασικό μοτίβο σε όλο το εύρος της ποιητικής συλλογής.



«…και το μελάνι έχυσε προσεκτικά 

του έρωτος το προϊόν

επάνω στο χαρτί, που ανέπνεε μιαν οσμή∙

και κείνη η οσμή

είχε όνομα, επώνυμο, μορφή».

«Ζητείται ταυτότητα», Ενότητα: Φρέντο εσπρέσο

Η όσφρηση είναι μία από τις πέντε αισθήσεις του σώματος. Οι περισσότεροι αναγνωρίζουν ως πιο σημαντική την όραση ή την ακοή. Ωστόσο, η όσφρηση έχει μια ιδιαίτερη λειτουργία. Συνδέεται πολύ στενά με τη μνήμη. Όχι τη μνήμη της προσοχής και της μάθησης, στην οποία καταφεύγει κανείς όταν θέλει να ανακαλέσει ένα ιστορικό γεγονός ή έναν μαθηματικό τύπο. Αλλά στη μνήμη που φυλάει τις στιγμές, τις ανθρώπινες στιγμές. Στη μνήμη ενός αγαπημένου ή μιας αγαπημένης. Με το ερέθισμα μιας γνώριμης μυρωδιάς η απόσταση από το παρελθόν μηδενίζεται.

…στη μνήμη που φυλάει τις στιγμές, τις ανθρώπινες στιγμές. Στη μνήμη ενός αγαπημένου ή μιας αγαπημένης. Με το ερέθισμα μιας γνώριμης μυρωδιάς η απόσταση από το παρελθόν μηδενίζεται.

Σε αυτό το σημείο τίθεται και το ερώτημα του χρόνου και η σχέση που δημιουργεί ο καθένας από εμάς με αυτόν.

«Κάθε στιγμή μοσχοβολά τη χαρμολύπη.

Αν ο έρωτας στήσει τον χορό,

ήδη οι οργανοπαίκτες παύουν…

…Δεμένες είν’ οι κορυφές,

Σταυρός κι Ανάσταση μαζί,

Ανάσταση κι Ανάληψη αντάμα.

Και τ’ αδιάκοπο το νήμα των

δεν παύει να εκλείπει·…»

«Ο καφές της Κυριακής», Ενότητα: Γλυκός

…λυδία λίθος κάθε ήχου και θορύβου,

έτσι κάπως τη βιώνω:

«Ἡμεῖς, χρονίζουμε τὸ χρόνο»＊.



＊Εναλλακτικά: «Ημείς, βαρύνουμε το χωροχρόνο».

«Τηλεκοντρόλ κλεψύδρας», Ενότητα: Γλυκός

Πώς ορίζεται τελικά ο χρόνος; Είναι απόλυτος ή σχετικός; Τέμνεται από λεπτά, ώρες και ημέρες; Ή μήπως τέμνεται από χορούς, έρωτες, λύπες; Και το ότι είναι αδιάκοπο το νήμα του και οι εναλλαγές του διαδέχονται η μία την άλλη, ως νόμος απαράβατος, είναι τελικά συνθήκη αδέκαστη ή απελευθερωτική; Τα ποιήματα αυτής της ενότητας αγγίζουν με πολύ όμορφο τρόπο τη σχέση του χρόνου και της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο ποιητής μοιράζεται και απαλύνει τους προβληματισμούς περί χρονικότητας και τίθενται ερωτήματα στα οποία απαντήσεις καλείται να δώσει ο καθένας από μας κατά μόνας.

Τέλος, αξίζει να γραφτούν και δυο λόγια για την γλώσσα της συλλογής. Πρόκειται για μία ποιητική που γνώρισμά της είναι η ποικιλία… «Και του πουλιού ο εσπρέσος». Εύρος όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο, αλλά και ως προς τη μορφή. Η γλώσσα χαρακτηρίζεται από μία λογιοσύνη που εξυπηρετεί την καυστικότητα και το χιούμορ, χωρίς όμως να χάνεται η αμεσότητα και το προσιτό ύφος.

Η γραφή είναι πλούσια σε εκφραστικά μέσα. Η ομοιοκαταληξία, οι παρηχήσεις, οι μεταφορές και οι παρομοιώσεις συναντώνται συχνά και πλαισιώνουν πετυχημένα τα νοήματα των ποιημάτων, ενώ δε λείπει και η αναζωογονητική δημιουργικότητα του ποιητή ο οποίος τολμάει ενδιαφέροντες συνδυασμούς που γεννούν λέξεις όπως «γλωσσοπολυκατοικία» (ποίημα «Η γλώσσα είναι κοινόχρηστη, όχι κοινόχρηστα») και «ενοχογεννήτριες» (ποίημα «Διακοπή ρεύματος στις ενοχογεννήτριες»).

Γενικά, η συλλογή Και του πουλιού ο εσπρέσος, του Δημήτρη Παπαδάκη, κατορθώνει με πρωτότυπο και αυθεντικό τρόπο να φέρει τον αναγνώστη μέσα από τις λέξεις να συνομιλήσει με αυτά που τον περιβάλλουν εξωτερικά, αλλά και με τον εσώτερο εαυτό του. Η ποίηση μάς μαθαίνει. Μας μαθαίνει κόσμο, μας μαθαίνει εαυτό, μας μαθαίνει σχέσεις, μας μαθαίνει δημιουργία, μας μαθαίνει επούλωση πληγών αλλά και ανάδειξή τους.

Μας μαθαίνει να συνθέτουμε τα ασύνθετα. Διαβάζοντας στίχους περνάμε μέσα από μια πόρτα στην άλλη άκρη της οποίας ο καθένας μας βρίσκει κάτι διαφορετικό, κάτι μοναδικά δικό του… που όμως τελικά ανήκει σε όλους μας.

 

➨ Το κείμενο εκφωνήθηκε την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου 2023, στην παρουσίαση του βιβλίου Και του πουλιού ο εσπρέσος στη Λέσχη Πολιτιστικού Κέντρου ΕΥΔΑΠ (Καλλιθέα).

 

Πηγή: Bookpress