Το κριτικό σημείωμα του Ευάγγελου Αυδίκου για τη συλλογή διηγημάτων «Ήλιος στο παράθυρο» (εκδόσεις Ιωλκός, 2022), της Σεβαστής Κωνσταντινίδου, που φιλοξενείται στο περιοδικό «Παρέμβαση» (Τεύχος 207-208, άνοιξη, 2022).
***
Ευάγγελος Αυδίκος
Σεβαστή Κωvσταντινίδου, Ήλιος στο παράθυρο, διηγήματα. Εκδόσεις Ιωλκός 2022, σελ. 155.
Η Σεβαστή Κωvσταντινίδου κάνει την πρώτη πεζογραφική κατάθεσή της με διηγήματα, που στην πλειοψηφία τους είναι σύντομα, πολλά δε από αυτά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μικροδιηγήματα. Εστιάζουν, με άλλα λόγια, στην σύλληψη του στιγμιαίου γεγονότος. Πρόκειται για μια κίνηση που βρίσκεται σε αφηγηματική σύμπλευση με ό,τι συλλαμβάνει ο φωτογραφικός φακός.
Τα εν οίκω
Τα αφηγηματικά κείμενα ταξινομούνται σε τρεις ομάδες. Στην πρώτη (Τα εν οίκω) συμπεριλαμβάνονται είκοσι τρία κείμενα, τα οποία εν πολλοίς αποτυπώνουν την εντύπωση και το γεγονός, το αίσθημα και το συναίσθημα ανθρώπων που
βρίσκονται σ’ ένα δωμάτιο, ή στα όρια του οικιακού χώρου (Στην αυλή). Εκεί που παράγονται τα αισθήματα, με απλές πράξεις που μεταφέρουν την έμπρακτη αγάπη. Η συγγραφέας γνωρίζει την αφηγηματική συνθήκη του μικροδιηγήματος και οργανώνει τη σκηνή με τρόπο λιτό που την ίδια στιγμή λειτουργεί και ως διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα υπερχειλίζοντα συναισθήματα και στην ουσιαστική έγνοια (Στην αυλή).
Ο χώρος του σπιτιού χρησιμοποιείται από τη συγγραφέα ως οριοθετημένος χωροχρόνος, μέσα στον οποίο εκδηλώνονται συγκρούσεις, παρατηρούνται οι ρωγμές μιας επιφανειακής ομοιογενούς πολιτισμικής συμπεριφοράς (Το προξενιό), γίνονται μετατοπίσεις στην ιεράρχηση των έμφυλων προσδοκιών (Σε λυπήθηκε ο Θεός, «το κορίτσι είναι κοντά στη μάνα»), εκδηλώνεται αδυναμία κατανόησης του καινούργιου κόσμου με τη διαφοροποίηση των ρόλων («χάθηκε ο κόσμος να είχα και εγώ ένα παιδί κανονικό;»).
Σε ένα κόσμο που μοιάζει αρυτίδωτος, η συγγραφέας με αδρές γραμμές, χωρίς εξαιρέσεις, αποκαλύπτει τις αντιφάσεις του αλλά και την προσπάθεια να κατανοήσει τις ανθρώπινες σχέσεις. Η κουρτίνα, συχνά σκούρα, είναι εκείνη που κρύβει την πολυπλοκότητα του δωματίου. Κρύβει, την τρυφερότητα, την ελπίδα και την προσδοκία αλλά και το φορτίο του ρόλου της γυναίκας σ’ έναν κόσμο που θεωρεί τη θέση της προδιαγεγραμμένη.
Ο εσωτερικός χώρος θρέφει τα όνειρα, η κουρτίνα ενεργοποιεί την κίνηση για έξοδο απ΄π την παθητικότητα της απώλειας του αγαπημένου συζύγου (Σταχτοπούτα). Ακόμη, είναι αυτός (Μαρία με τα κίτρινα) που επιβάλλει τη συμμόρφωση της στους κανόνες του ιδιωτικού της χώρου (ο πλάστης της μάνας, θα ανοίξει και αυτή φύλλο), καταπνίγοντας εν τη γενέσει τις σκέψεις για αμφισβήτηση του διπολισμού, στον οποίο ο άντρας εξαντλεί την τρυφερότητα του στη μηχανή («Κούκλα είναι»).
Αφηγηματική κουρτίνα
Στην πνιγηρή καθημερινότητα μια επιλογή είναι η υπέρβαση της μέσω του ονείρου, όπου διαμορφώνονται φαντασιακά περιβάλλοντα (Πάνω από την πόλη). Όμως, η συγγραφέας ανοίγει τη δική της αφηγηματική κουρτίνα αναδεικνύοντας τις ρωγμές στο μοντέλο της παθητικότητας. Αυτό εκδηλώνεται με την εκδίκηση του προϊστάμενου ή του συζύγου. Στη δεύτερη παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός πως η λογοτεχνία γίνεται συνένοχος της στην τιμωρία του συζύγου («Σου μυρίζει τίποτα;»).
Τα διηγήματα αποτυπώνουν όλη τη γκάμα των σχέσεων μέσα στον εσωτερικό χώρο της οικογένειας. Σε κάποια απ΄ αυτά γίνεται η ρήξη. Η γυναίκα αποφασίζει να απεμπλακεί από την επιβολή της παθητικότητας. Αποχωρεί ενώ παράλληλα «σπρώχνει τα παντζούρια κι ο ήλιος ορμάει στο δωμάτιο» (Αϋπνίες). Ο ήλιος γίνεται το σύμβολο της απεξάρτησης, σ’ αντίθεση με τις ηλιαχτίδες των προσδοκιών που εμφιλοχωρούν σε άλλα διηγήματα. Η αλλαγή σελίδας ενίοτε υποδηλώνεται με τον αποφασιστικό ήχο των τακουνιών «πάνω στα πετραδάκια της αυλής» (Μοβ).
Αυτό που έχει σημασία είναι οι λογοτεχνικές συμβάσεις που χρησιμοποιούνται, ώστε να παραχθεί ένα ενδιαφέρον λογοτεχνικό αποτέλεσμα. Η συγγραφέας τα εκφραστικά της μέσα επιλέγοντας την υπαινικτικότητα, τα ουσιαστικά και τα σύμβολα που ορίζουν τον πολλαπλό αγώνα που διεξάγεται εντός του οικιακού χώρου. Αποφεύγει τις απλουστεύσεις και τις ωραιοποιήσεις.
Τα εν τω καιρώ εκείνω
Τα ίδια γνωρίσματα ανιχνεύονται στις άλλες ομάδες των διηγημάτων, μόλο που μετατοπίζει χρονικά την οπτική του σε συμβάντα στο παρελθόν (Τα εν τω καιρώ εκείνω). Περιλαμβάνονται στην ενότητα δέκα διηγήματα των οποίων μερικά απομακρύνονται από τον χαρακτηρισμό «μικροδιηγήματα». Ωστόσο, τόσο οι αφηγηματικές επιλογές όσο και η θεματολογική οπτική δεν απέχουν από όσα προαναφέρθηκαν. Εισέρχονται διάφοροι χρόνοι (Μεσοπόλεμος, Εμφύλιος, Μακρόνησος) που διαμορφώνουν το πλαίσιο, μέσα στο οποίο πλάθονται οι χαρακτήρες.
Τα πρόσωπα κι εδώ έχουν μια εσωτερική δραματικότητα, χωρίς όμως να διολισθαίνουν σε συναισθηματισμούς. Οι ήρωες συχνά γίνονται έρμαια της παραχάραξης των ιστορικών δεδομένων. «Μια καλή γόμα κι όλα μέλι γάλα», σχολιάζει γ γυναίκα του ράφτη που πήρε τη θέση άλλου στην εξορία.Η δύναμη των αρχείων και των γραφειοκρατικών μηχανισμών στη “διαμόρφωση του πεπρωμένου”. Όμως, ο πρωταγωνιστής (Πρόσκληση στο νησί) συνειδητοποιεί το γεγονός και δεν χρησιμοποιεί έναν υπερχειλίζοντα λόγο. Στρέφει την πλάτη του στον θύτη του. Του αρκεί ότι γνωρίζει. Το ίδιο συμβαίνει και με την πρωταγωνίστρια (Πορτοκαλί, κρύφτους), η οποία αποκαλύπτει πως υπεύθυνος για τον χαμό του αγαπημένου της είναι ο αδερφός της, με γέρας τις λίρες της ιστορικής περιπέτειας. «Η μεγαλύτερη τιμωρία είναι να ξέρεις ότι ξέρω, αδερφέ».
Η συγγραφέας αναδεικνύει τη γνώση ως βασικό στοιχείο που προκαλεί την κάθαρση. Είναι η πιο βαριά τιμωρία που επιβάλλει στον αδελφό. Πρόκειται για τη διάρρηξη του αιματοσυγγενικού δεσμού.
Τα εν δήμω
Η τρίτη ενότητα (Τα εν δήμω) αποτελείται από είκοσι τρία διηγήματα στα οποία ανιχνεύονται, εν πολλοίς, τα ίδια μορφολογικά γνωρίσματα. Σε μερικά απ’ αυτά (Ματιά) κυριαρχεί η εσωτερική δραματικότητα και η αμηχανία που εκδηλώνεται ενώπιον της επανασύνδεσης μετά από τη γεφύρωση της ιστορικής ρήξης στον Εμφύλιο, Οι ιστορικές αναφορές της είναι υπαινικτικές μιας και η Κωνσταντινίδου εστιάζει στην ανάδειξη της δραματικότητας της ανθρώπινης ζωής σε καιρούς δύσκολους.
Σ’ αυτή την ενότητα, πέρα από τον υπαινικτικό λόγο και τα ελεγχόμενα συναισθήματα, προβάλλεται και ο χρόνος ως συμπτωσιακή σχέση που προκαλεί γεγονότα: «Αν εκείνο το φθινόπωρο δεν ήταν τόσο βροχερό…», σημειώνεται (Κονιάκ). Η διάσταση της σύμπτωσης και της ενεργοποίησης συμβάντων υπάρχει και αλλού (Μ’ ένα νυχτικό κι ένα μπουφάν στη μέση του δάσους). Ωστόσο, η συγγραφέας αξιοποιεί τις συμπτώσεις ως αφηγηματική τεχνική για την οργάνωση της ιστορίας. Η απόληξή της τελικά, υπακούει σεις επιλογές των ατόμων.
Το βιβλίο της Κωνσταντινίδου είναι αξιανάγνωστο, δεν προσφεύγει στην ευκολία της νοσταλγικής διάχυσης του παρελθόντος στα κείμενά της (Φρούτα και λαχανικά). Αντ’ αυτού, επιμένει στην πολυπλοκότητα του ανθρώπου και στον ανθρωπισμό που μπορεί να εμφανιστεί ανέλπιστα προκαλώντας μια ρωγμή, έστω και ανεπαίσθητη, σε δεσπόζοντα στερεότυπα (Κρυφτό, Τρέξε).
Πηγή: Παρέμβαση | Ευάγγελος Αυδίκος για το «Ήλιος στο παράθυρο»
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.