Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη

Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη 

Μία ανάπαυλα μέσα στην αποπνικτική κοινωνική ατμόσφαιρα των τελευταίων μηνών: η συνάντηση των δημοσιογράφων-κριτικών του ημερήσιου Τύπου με τον διευθυντή του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών Γιώργο Παπαναστασίου. Αφορμή ο προγραμματισμένος εορτασμός των 50 χρόνων του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Σε έναν τόπο όπου το προσδόκιμο ζωής των περισσότερων φιλόδοξων προσωπικών σχεδίων δεν υπερβαίνει το μάκρος της ζωής των εμπνευστών τους, προξενεί αναπάντεχη χαρά η συνειδητοποίηση πως ο θεσμός που οραματίστηκε ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης (1883-1959) επιβίωσε επί πέντε δεκαετίες λειτουργώντας παραγωγικά.

Το όραμά του

«Συντάσσω τη διαθήκη μου», είχε γράψει στα 1956 ο μαχητικός Έλληνας δημοτικιστής, «με σκοπό να χρησιμέψει η μικρή περιουσία μου και μετά τον θάνατό μου για να συνεχιστεί το έργο που θεωρώ από τα πιο απαραίτητα για την καλλιέργεια του εθνικού μας πολιτισμού και την πνευματική πρόοδο του λαού μας. […] Θέλω να ωφεληθούν κάπως από την περιουσία μου τα Ελληνοπούλα, γιατί αυτά βασανίζονται και ζημιώνουν από τη γλωσσική ακαταστασία που βασιλεύει στην παιδεία και στη ζωή μας».

Σκοπός του Ινστιτούτου που ιδρύθηκε το έτος θανάτου του Τριανταφυλλίδη, ήταν όπως ο ίδιος το είχε ορίσει: «Η επιστημονική καλλιέργεια και η προαγωγή της δημοτικής γλώσσας και της νεοελληνικής φιλολογίας, καθώς και η προαγωγή της παιδείας του ελληνικού λαού με κάθε πρόσφορο μέσο, και ειδικότερα με την έκδοση βιβλίων». Εκτελεστές της διαθήκης οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Ν. Π. Ανδριώτης, Ι. Θ. Κακριδής, Στ. Καψωμένος, Εμμ. Κριαράς, Λ. Πολίτης, Α. Τσοπανάκης και Χ. Φραγκίστας ως πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος.

Καθιέρωση της δημοτικής

Και ο σημερινός απολογισμός της πενηντάχρονης λειτουργίας του; Πλούσιος: ολοκλήρωσε τη δημοσίευση των Απάντων Τριανταφυλλίδη, εξέδωσε το Ετυμολογικό Λεξικό του Ν. Π. Ανδριώτη, ανέλαβε τη μετάφραση θεμελιωδών γλωσσολογικών εγχειριδίων όπως τα Στοιχεία Γενικής Γλωσσολογίας του A. Martinet. Συνέβαλε αποφασιστικά στην καθιέρωση της δημοτικής και στην υλοποίηση των αρχών της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1976, με την προετοιμασία της πρώτης σχολικής γραμματικής της δημοτικής και τη μεταγλώττιση διοικητικών εγγράφων. Εγκαινίασε τη σειρά βιβλίων για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας για ξένους και μετέφρασε τη «Μικρή νεοελληνική γραμματική» σε 14 γλώσσες. Συμμετείχε στην έκδοση της Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας του Α.-Φ. Χριστίδη σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, ενώ με την πρόσφατη σειρά «Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία» ξανάφερε το Ίδρυμα κοντά στον μαθητή και τον καθηγητή της Μέσης Εκπαίδευσης.

Κι ακόμα, με την ευκαιρία της προετοιμασίας έργων γύρω από τις νεοελληνικές διαλέκτους και τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους, εισήλθε στον χώρο της ερευνητικής δραστηριότητας γύρω από τη νεοελληνική και την αρχαιοελληνική διαλεκτολογία. Σήμερα προετοιμάζει τη μετάφραση του ογκώδους Ετυμολογικού Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας του P. Chantraine, κι επίσης κυκλοφορεί το ανέκδοτο μυθιστόρημα του Γ. Ψυχάρη «Η νίκη του πόνου και της αγάπης» από χειρόγραφο του συγγραφέα που βρέθηκε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Έπειτα από εικοσαετή εντατική εργασία, το Ίδρυμα εξέδωσε στα 1998 το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Πώς τοποθετείται απέναντι στο Λεξικό Μπαμπινιώτη; Η στάση του διευθυντή του είναι σαφής: «Όσο περισσότερα λεξικά, τόσο το καλύτερο». Γι’ αυτό και θεωρεί ευπρόσδεκτα τα λεξικά που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια ή πρόκειται να κυκλοφορήσουν (Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, Λεξικό Πατάκη). Από τη συζήτηση συνειδητοποιούμε έτσι πως η Λεξικογραφία ανθεί, πολύ περισσότερο που η γλωσσολόγος του Ινστιτούτου Επεξεργασίας Λόγου Αγγελική Φωτοπούλου, μας πληροφορεί πως μελετάται ο εκσυγχρονισμός του αναντικατάστατου «Αντιλεξικού» του Θ. Βοσταντζόγλου

Θα μπορούσαμε επομένως να θεωρήσουμε ότι ισχύουν για το κληροδότημα τα λόγια με τα οποία ο Ευάγγελος Παπανούτσος είχε στα 1979 χαρακτηρίσει τον ρόλο του διαθέτη του: «Η θέση του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, όταν κοιτάξει κανείς από τη σκοπιά τού σήμερα τον πενηντάχρονο μόχθο του και τους καρπούς που έδωσε, είναι στη συμβολή της γλωσσικής και της εκπαιδευτικής ιστορίας μας. Ανήκει εξίσου και στις δύο. Άλλο δεν αγάπησε, δεν στοχάστηκε, δεν προσπάθησε ποτέ παρά πώς να γνωρίσει καλύτερα αυτή τη ζωντανή γλώσσα, να απογράψει τους θησαυρούς της, να συντάξει τους κανόνες της – όχι σαν ιστορικός, λεξικογράφος ή γραμματικός που ενδιαφέρεται γι’ αυτό καθαυτό το αντικείμενο της έρευνάς του. Αλλά σα δάσκαλος του Γένους που ξέρει τι σημασία έχει η γλώσσα για τη ζωή ενός ανθρώπου και ενός λαού».

Copyright: Ελισάβετ Κοτζιά / Εφ. «Η Καθημερινή» 18/4/2009