Γεννήθηκε ο Καρλ Μαρξ

5/5/1818: Έρχεται στη ζωή ο Καρλ Μαρξ.

***

Η έννοια της θεμελιώδους σύγκρουσης μεταξύ ηθικής και μαμμωνά διαμόρφωσε επίσης την πλέον επιτυχή «εξωεκκλησιαστική θρησκεία» της νεότερης εποχής. Για τον Καρλ Μαρξ και το Φρίντριχ Ένγκελς, η δυσωδία της ίδιας τους της τάξης, της μπουρζουαζίας, εκπήγαζε από το ηθικό πλαίσιο που διαμόρφωνε η «απροκάλυπτη ιδιοτέλεια» και η «ανάλγητη πληρωμή με χρήματα». Φυσικά ο ισχυρισμός του Μαρξ σύμφωνα με τον οποίο οι εσωτερικές συγκρούσεις του καπιταλισμού θα επιτάχυναν την ίδια του την πτώση, θεωρήθηκε ότι ήταν «επιστημονικός» και «αντικειμενικός». Η αναπόδραστη άνοδος του καπιταλισμού και της μπουρζουαζίας είχαν προκαλέσει την ανατροπή της φεουδαρχικής αριστοκρατικής τάξης· με τη σειρά της η δημιουργία στα εργοστάσια ενός φτωχότερου αλλά τεράστιου προλεταριάτου θα κατάστρεφε αναπόφευκτα τον καπιταλισμό και την μπουρζουαζία.

Ο Μαρξ περιφρονούσε την πίστη των Εβραίων προγόνων του και αδιαφορούσε για το Λουθηρανισμό, τον οποίο είχε ασπαστεί ο πατέρας του. Εντούτοις, ο Μαρξισμός δε θα είχε κερδίσει τόσους υποστηρικτές, εάν δεν είχε προσφέρει την προοπτική μιας εξωθρησκευτικής Ημέρας της Κρίσης, με τη μορφή μιας επανάστασης την οποία είχε ευαγγελιστεί και στη διάρκεια της οποίας, για άλλη μια φορά, οι πλούσιοι θα ελάμβαναν αυτό που τους άξιζε. Όπως σχολίασε ο Ισάια Μπερλίν, τα αποσπάσματα εκείνα από το «Κεφάλαιο» που είναι κατεξοχήν ακανθώδη, είναι έργο ενός ανθρώπου ο οποίος, «όπως ένας αρχαίος Εβραίος προφήτης… αναφέρεται στους εκλεκτούς, κηρύσσοντας το βάρος του καπιταλισμού, την κατάρα του επάρατου συστήματος, την τιμωρία που επιφυλάσσεται για όσους είναι τυφλοί μπροστά στην πορεία και το σκοπό της Ιστορίας και συνεπώς αυτοκαταστροφικοί και καταδικασμένοι σε αφανισμό».

Τα όσα οφείλει ο Μαρξ στους Χέγκελ, Ρικάρντο και τους Γάλλους Ριζοσπάστες είναι γνωστά. Αξίζει, όμως, να θυμηθούμε και πάλι ότι το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» χρωστά εξίσου μέρος της επιτυχίας του σε μια ακόμα πιο απροκάλυπτα θρησκευτική και ομολογουμένως συντηρητική κριτική του καπιταλισμού. Ο Τόμας Καρλάιλ ήταν στην ουσία το πρόσωπο που επινόησε την έκφραση «το πλέγμα του πλούτου» στο έργο του «Chartism» («Χαρτισμός», 1840), παρόλο που εκεί όπου ο Μαρξ προσδοκούσε μια προλεταριακή ουτοπία, ο Καρλάιλ λυπόταν για το τέλος μιας μεσαιωνικής Αγγλίας ιδωμένης μέσα από το πρίσμα του ρομαντισμού.

Niall Ferguson, «Το πλέγμα του πλούτου», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 38-39.