Λήγει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

11/11/1918: Λήγει ο αιματηρός Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η ηττημένη Γερμανία προχωρά σε ανακωχή με τις συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ.

***

Δέκα ερωτήματα

Υπάρχουν, φυσικά, πάρα πολλά βιβλία για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο λόγος για τον οποίο έγραψα κι εγώ ένα, δεν ήταν απλώς για να επαναλάβω πράγματα που είχαν πει άλλοι πριν από εμένα. Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για ένα βιβλίο-πανεπιστημιακό εγχειρίδιο. Δεν περιλαμβάνει καμία λεπτομερή αφήγηση του πολέμου. Αυτά τα βρίσκει κανείς αλλού. Ούτε και επιχειρώ να καταπιαστώ με τις «μυριάδες όψεις του πολέμου». Ήταν αναπόφευκτο να παραμελήσω πολλές πτυχές της σύρραξης και κάποια θέατρα του πολέμου. Από την άλλη –και με κίνδυνο να βρεθώ εκτεθειμένος εν μέσω μιας διεπιστημονικής «νεκρής ζώνης»– προσπάθησα να ξεφύγω από τα βαθιά πλέον σκαμμένα χαρακώματα της ακαδημαϊκής εξειδίκευσης. Συγκεκριμένα, προσπάθησα να συσχετίσω την οικονομική και κοινωνική ιστορία, περισσότερο απ’ όσο είναι το συνηθισμένο, με τη διπλωματική και στρατιωτική ιστορία. Οι στρατιωτικοί ιστορικοί τείνουν παραδοσιακά να πραγματεύονται θέματα στρατηγικής και τακτικής, χωρίς να αποδίδουν επαρκή προσοχή στους οικονομικούς περιορισμούς υπό τους οποίους έπρεπε να ενεργούν οι στρατηγοί. Στο μεταξύ, από την άλλη, ιστορικοί που ασχολούνται με οικονομικά και κοινωνικά θέματα (ιδίως στη Γερμανία) έχουν την τάση να παραμελούν τη μάχη αυτή καθαυτή, υποθέτοντας, συνειδητά ή ασυνείδητα, ότι ο πόλεμος αποφασίστηκε πιο πολύ στα «Εσωτερικά Μέτωπα» παρά στα ίδια τα πεδία της μάχης. Και οι περισσότεροι ιστορικοί ακόμα έχουν την τάση να μελετούν τον πόλεμο από την οπτική γωνία ενός μόνο έθνους-κράτους. Αυτό πουθενά δεν είναι πιο προφανές απ’ ό,τι στα βιβλία τα σχετικά με τη συγγραφική-λογοτεχνική επίδραση του πολέμου. Είναι όμως χαρακτηριστικό και σε πολλές πρόσφατες συλλογές δοκιμίων και συγγραμμάτων διαλέξεων, που απλώς βιβλιοδετούνται μαζί, χωρίς να συνθέτουν την εργασία ειδικών.
Η προσέγγισή μου είναι αναλυτική. Υπάρχουν δέκα ερωτήματα στα οποία προσπαθώ να δώσω απάντηση:

1. Ήταν ο πόλεμος αναπόφευκτος, λόγω του μιλιταρισμού, του ιμπεριαλισμού, της μυστικής διπλωματίας ή του ανταγωνισμού των εξοπλισμών; (Κεφάλαια 1-4).

2. Γιατί οι Γερμανοί ηγέτες ποντάρισαν στον πόλεμο το 1914; (Κεφάλαιο 5).

3. Γιατί οι Βρετανοί ηγέτες αποφάσισαν να επέμβουν, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην ηπειρωτική Ευρώπη; (Κεφάλαιο 6).

4. Ο πόλεμος χαιρετίστηκε όντως με λαϊκό ενθουσιασμό, όπως συχνά μας διαβεβαιώνουν; (Κεφάλαιο 7).

5. Η προπαγάνδα και κυρίως ο Τύπος, συντήρησε όντως τον πόλεμο, όπως πίστευε ο Καρλ Κράους; (Κεφάλαιο 8).

6. Γιατί η τεράστια οικονομική ανωτερότητα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας δεν ήταν επαρκής για να επιφέρει πιο γρήγορα την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων και χωρίς την αμερικανική παρέμβαση; (Κεφάλαια 9 και 11).

7. Γιατί η στρατιωτική υπεροχή του Γερμανικού Στρατού απέτυχε να φέρει τη νίκη απέναντι στον Βρετανικό και το Γαλλικό Στρατό στο Δυτικό Μέτωπο, όπως έφερε τη νίκη απέναντι στη Σερβία, τη Ρουμανία και τη Ρωσία; (Κεφάλαιο 10).

8. Γιατί οι άνδρες συνέχισαν να πολεμούν, τη στιγμή που, όπως μας λένε οι ποιητές του πολέμου, οι συνθήκες στο πεδίο της μάχης ήταν τόσο άθλιες; (Κεφάλαιο 12).

9. Γιατί οι άνδρες σταμάτησαν τελικά να πολεμούν; (Κεφάλαιο 13).

10. Ποιος κέρδισε την ειρήνη – για την ακρίβεια, ποιος κατέληξε να πληρώνει για τον πόλεμο; (Κεφάλαιο 14).

Με το παρόν προοίμιο και για να δείξω γιατί μπορούν ακόμα να βρεθούν καινούργιες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, θα ήθελα να τονίσω την αντιφατική φύση των επικρατέστερων πεποιθήσεων επί του θέματος, όπως το θυμόταν και το θυμάται ακόμα σήμερα ο κόσμος. Η πρώτη πεποίθηση είναι ότι ο πόλεμος ήταν φρικτός. Η δεύτερη είναι ότι, έτσι κι αλλιώς, ήταν αναπόφευκτος. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς από πού προέρχονται αυτές οι ιδέες. Καλά κάνουν λοιπόν οι ιστορικοί και θυμούνται ότι πράγματι χρωστάνε πολύ λίγα στο επάγγελμα του ιστορικού.

Niall Ferguson, «Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 31-33.