13/4/1990: Η ΕΣΣΔ παραδέχεται την υπευθυνότητά της για τη δολοφονία χιλιάδων Πολωνών αιχμαλώτων πολέμου στο Κατίν, την άνοιξη του 1940.
***
Παρά το ότι οι περισσότεροι βετεράνοι θυμούνται τη Μεγάλη Επέτειο του 1965, μια εικοσαετία μετά τη νίκη, ως το αποκορύφωμα των εορτασμών του πολέμου, ωστόσο ο ιστορικός φοίνικας που ξεπρόβαλε από τις στάχτες του Στάλινγκραντ και του Κουρσκ κατά τη διάρκεια του 1960, ήταν συμβολικά δύο –και όχι τριών– διαστάσεων. Και οι πραγματικές πιέσεις αποσκοπούσαν στο να τον κρατήσουν έτσι. Για παράδειγμα, άπαξ και οι επίσημες ιστορίες πέρασαν από λογοκρισία, απαγορευόταν στον κόσμο να δημοσιοποιεί οποιοδήποτε γεγονός του πολέμου δεν είχε ήδη τυπωθεί. Τα ίδια τα αρχεία, αυτοί οι τόποι των κίτρινων φακέλων, ήταν κλειστά για όλους σχεδόν, και οπωσδήποτε για τους επιστήμονες.
Ολόκληρα κομμάτια της ζωής κατά τον πόλεμο, που περιλάμβαναν λιποταξίες, εγκλήματα, δειλίες και βιασμούς, δεν επιτρεπόταν να μελετηθούν από το κοινό, και αρκετά συγκεκριμένα εγκλήματα, όπως η σφαγή του Κατίν, είχαν θαφτεί κάτω από βουνά αρνήσεων. Στη θέση της αλήθειας, της τόσο σύνθετης και τόσο κατανοητά ανθρώπινης, το κράτος είχε χτίσει ένα λαμπρό και απατηλό οικοδόμημα μύθων.
Λίγοι βετεράνοι είχαν κάτι να κερδίσουν, αν αποφάσιζαν να τα αντικρούσουν όλα αυτά. Πρώτα-πρώτα, ο μύθος τους βόλευε. Πολλοί χρησιμοποιούσαν το πολεμικό ιστορικό τους σαν αποδεικτικό του χαρακτήρα τους στις μετέπειτα σταδιοδρομίες της επιλογής τους. Η πολεμική υπηρεσία απέφερε, σε όσους τουλάχιστον ήταν πιστοί στο καθεστώς, γενναιόδωρες συντάξεις, ενώ η δυσφήμηση αυτού που είχε γίνει γνωστό ως ο «μεγάλος άθλος», φαινόταν πάντα σαν προσβολή προς τους νεκρούς. Επίσης, ο μύθος του ήρωα ήταν εν μέρει αληθινός –ή έστω αρκετά αληθινός– για να εμπνέει ευγνωμοσύνη στις επόμενες γενιές. Το να αναδιφήσει κανείς σ’ όλα αυτά, αναζητώντας αδυναμίες και εγκλήματα, μπορούσε να καταλήξει σε συλλογική τραγωδία. Μπορούσε ακόμα και να εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αξία της ίδιας της σοβιετικής εξουσίας.
Το καθεστώς του Μπρέζνιεφ δεν είχε ποτέ έλλειψη από ξένους κριτικούς, κι αυτό έδινε στους υποστηρικτές του μια δικαιολογία για να υπερασπίζονται την αυστηρή ενότητα εντός των συνόρων. «Ο πόλεμος είναι πόλεμος», θα έλεγαν οι βετεράνοι. Ύστερα θα ερχόταν η ώρα να ξαναπούν τα τραγούδια τους, να βγάλουν τις παλιές φωτογραφίες και να θυμηθούν. Οι σκιές του παρελθόντος είχαν εξορκιστεί λόγω της λάμψης της συλλογικής δόξας, οι κατηγορίες είχαν γίνει ευφημισμός. Στο κάτω-κάτω, ακόμα και ο Στάλιν είχε αναφερθεί στους βιασμούς μ’ εκείνο το περίφημο, «λίγη διασκέδαση με μια γυναίκα».
Κάθριν Μεριντέιλ, «Ο πόλεμος του Ιβάν», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 590-591
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.