O Νίκος Παπάνας μιλά και για τη νέα του ποιητική συλλογή, «Σας αρέσουν τα σονέτα;» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), με τη Στέλλα Πετρίδου στο Texnesonline.gr.
Νίκος Παπάνας: “Η πηγή της έμπνευσης μπορεί να χαρακτηρίζει ένα δημιουργό, αλλά ο τρόπος έκφρασής της είναι σημαντικότερος”
Ο Νίκος Παπάνας ασχολείται με τη δημοσίευση ποιημάτων, μεταφρασμένων ποιημάτων και δοκιμίων περί ποίησης ήδη από το 1988. Το νέο του βιβλίο με τίτλο «Σας αρέσουν τα σονέτα;» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ιωλκός» και σήμερα στις Τέχνες θα μας μιλήσει γι’ αυτό, στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Κύριε Παπάνα, πώς θα συστήνατε τον εαυτό σας στο αναγνωστικό κοινό, ποιητή, μεταφραστή ή δοκιμιογράφο; Ποια ιδιότητά σας υπερισχύει;
Πιστεύω ότι υπερισχύει η ποίηση. Πράγματι, και στα ποιητικά μου μεταφράσματα έχω επιλέξει, έστω υποσυνείδητα, ποιήματα που θαυμάζω, ποιητές και ποιήτριες με τους οποίους και τις οποίες συγγενεύω. Έχω προσπαθήσει να ξαναδημιουργήσω τη μαγεία της ποίησης στα Ελληνικά πλέον κείμενα. Επίσης, στα κριτικά μου σημειώματα έχω προσεγγίσει με την αισθαντικότητα του ποιητή άλλους δημιουργούς. Βέβαια, παλιότερα έχω ασχοληθεί με το δοκίμιο, αλλά οι κριτικές μου προσεγγίσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πλέον ποιητικές.
Για ποιο λόγο αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την ποίηση;
Από τα γυμνασιακά χρόνια, η ποίηση μού ασκούσε ακαταμάχητη γοητεία. Λίγο αργότερα έκανα τις πρώτες μου απόπειρες να εκφραστώ κι εγώ ποιητικά, δοκιμάζοντας τη χαρά της δημιουργίας.
Η ποίηση διαφέρει από τόπο σε τόπο κι από εποχή σε εποχή; Τι πιστεύετε;
Η ποίηση, όπως και όλες οι τέχνες, διαφέρει από τόπο σε τόπο κι από εποχή σε εποχή. Αυτό φαίνεται στη στιχουργία (χρήση ή όχι του παραδοσιακού μέτρου, της ομοιοκαταληξίας καθώς και προκαθορισμένων μορφών ποιήματος, π.χ. σονέτο), στην αξιοποίηση της γλώσσας, στο ύφος, στ’ αγαπημένα για κάθε εποχή θέματα και αλλού. Θεωρώ ότι η παραδοσιακή ποίηση μπορεί, ακόμη και στις μέρες μας, να γοητεύσει και να προσφέρει αισθητική και ανθρώπινη συγκίνηση, αρκεί να είναι κανείς εξοικειωμένος μ’ αυτήν.
Σε τι διαφέρει η μετάφραση ή η επιμέλεια ενός ποιήματος από την ίδια τη συγγραφή του;
Η επιμέλεια ενός ποιήματος είναι διαφορετική δραστηριότητα. Επιχειρεί να διασώσει την κειμενική αλήθεια, να ελέγξει και να ενημερώσει για τις πηγές, ίσως και να προσφέρει πληροφορίες για το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής κατά την οποία το κείμενο γράφτηκε. Η μετάφραση αποτελεί κατεξοχήν δημιουργική ποιητική έκφραση. Απαιτεί γνώση και ικανότητες στη χρήση όχι μόνο της γλώσσας αφετηρίας, αλλά (προπαντός) της γλώσσας στην οποία μεταγράφεται το πρωτότυπο ποίημα (γλώσσας άφιξης). Η μόνη διαφορά από την εκ του μηδενός δημιουργία ενός πρωτότυπου ποιήματος είναι ακριβώς ότι δεν ξεκινά εκ του μηδενός. Πράγματι, ο μεταφραστής ποίησης δε χρειάζεται να αναζητήσει το θέμα του, την έμπνευσή του και το συναίσθημα που θέλει να μεταδώσει: αυτά θα τα βρει στο προς μετάφραση ποίημα.
Δέχεστε επιρροές από άλλους αγαπημένους σας ποιητές στα έργα σας;
Ναι, φυσικά, όπως όλοι μας, έχω κι εγώ δεχτεί επιρροές, π.χ. από το Σολωμό, το Σικελιανό και τον Ελύτη, από το Σαίξπηρ, από το Γερμανικό Ρομαντισμό, από το Συμβολισμό, από τον Υπερρεαλισμό και από άλλους.
Τι μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για εσάς;
Είναι δύσκολο ν’ απαντηθεί αυτό. Μπορεί να είναι μια εικόνα, μια ανάμνηση, ένα βίωμα, ένα ανάγνωσμα και άλλα. Η πηγή της έμπνευσης μπορεί να χαρακτηρίζει ένα δημιουργό, αλλά ο τρόπος έκφρασής της είναι σημαντικότερος.
Υπάρχει μαγική συνταγή για τη συγγραφή ενός καλού ποιήματος; Ποια η γνώμη σας;
Δεν υπάρχει τέτοια μαγική συνταγή. Χρειάζεται γνώση της ποιητικής παράδοσης, πολύ καλή αίσθηση του ρυθμού, αντίληψη της ευφωνίας, εικονοπλαστική φαντασία και πολλά άλλα. Επίσης, χρειάζεται πρωτοτυπία στη σύλληψη και στην έκφραση, χωρίς, όμως, αυτή η πρωτοτυπία να καταλήγει στην εκζήτηση. Ειδικά κατά τη σύγχρονη εποχή της απόλυτης ελευθερίας στη μορφή, ο δημιουργός καλείται να επιλέξει τη διάταξη σε στροφές (σταθερή ή μεταβαλλόμενη), την έκταση κάθε στροφής αλλά και την έκταση του ίδιου του ποιήματος. Κάθε φορά, σε κάθε ποίημα, όλα τα ανωτέρω αποτελούν ζητούμενα και προκλήσεις για το δημιουργό.
Θεωρείτε πως στην Ελλάδα της σημερινής εποχής υπάρχει αναγνωστικό κοινό που να στηρίζει τις προσπάθειες των υπηρετών της ποίησης;
Ναι, και βέβαια! Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που διαβάζουν ποίηση, όπως και αρκετοί που γράφουν οι ίδιοι ποίηση. Και μάλιστα, συγκριτικά με άλλες χώρες, το ποσοστό των ανθρώπων που ασχολούνται ενεργά με την ποίηση είναι μάλλον υψηλότερο.
Είναι χρέος του δημιουργού να μοιράζεται το έργο του όταν το ολοκληρώσει; Εσείς στη προκειμένη περίπτωση, γιατί πήρατε την απόφαση να εκδώσετε τη νέα σας ποιητική συλλογή;
Η δημιουργία του ποιήματος ολοκληρώνεται με την έκδοσή του. Μόνο με την έκδοσή του αρχίζει γόνιμος διάλογος με τους αναγνώστες καθώς και με άλλους ποιητές. Ο διάλογος αυτός συμβάλλει στην ανάδειξη νέων συναισθημάτων και νέων ερμηνειών του ποιήματος. Επίσης, προσφέρει υλικό για τη δημιουργία νέων ποιημάτων από ομοτέχνους. Σε αυτό το πλαίσιο, εξέδωσα τη νέα συλλογή.
Ας αναφερθούμε σ’ αυτήν. Φέρει τον τίτλο «Σας αρέσουν τα σονέτα;» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ιωλκός». Γιατί επιλέξατε να δώσετε αυτόν τον τίτλο στο έργο σας;
Ο τίτλος ξαναφέρνει στο προσκήνιο τα σονέτα. Τονίζει ότι εξακολουθούν να διαθέτουν γοητεία, τόσο στην παραδοσιακή τους μορφή, όσο και στην ανανεωμένη που επιχειρώ. Η ερώτηση υποδηλώνει ότι ο δημιουργός επιθυμεί να μην απευθύνεται η συλλογή του μόνο σε λίγους μυημένους, αλλά να ζωντανέψει και να διαδώσει την αγάπη για την ποίηση γενικότερα και τα σονέτα ειδικότερα. Αυτά αποκρυσταλλώνονται στο ομότιτλο σονέτο, το οποίο ενσωματώνει παραλλαγές στίχων από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους ποιητές που έγραψαν σονέτα.
Μιλήστε μας περισσότερο για το περιεχόμενο των ποιημάτων της συλλογής σας. Τι θα διαβάσει ο αναγνώστης πιάνοντας το βιβλίο σας στα χέρια του;
Η συλλογή επικεντρώνεται στον έρωτα και στην ποίηση. Ο πρώτος είναι συνήθως ανεκπλήρωτος. Επιπλέον, ο αναγνώστης θα συναντήσει στοχασμό για τη φύση του έρωτα, ο οποίος περιγράφεται ως «προσωρινός», τρεφόμενος από την απουσία. Ωστόσο, μας διδάσκει ν’ αγαπούμε την ίδια την ομορφιά, όπως υποδηλώνεται στην προμετωπίδα της συλλογής. Η δεύτερη επιχειρεί να μας παρηγορήσει.
Παρότι τα ποιήματα της συλλογής ακολουθούν τη φόρμα των σονέτων, άλλοτε την Ιταλική και άλλοτε την Αγγλική εκδοχή τους, τα περισσότερα δεν τηρούν το μέτρο και τη ρίμα. Γιατί επιλέξατε την ελεύθερη απόδοση των σκέψεων και των συναισθημάτων σας;
Τρία ποιήματα ακολουθούν την αυστηρή παραδοσιακή μορφή. Είναι γραμμένα στον ιαμβικό ενδεκασύλλαβο της Επτανησιακής Σχολής και αναπλάθουν αντίστοιχα των Λορέντζου Μαβίλη και Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Η παραδοσιακή μορφή επιλέχτηκε ακριβώς για ν’ αποτίσει φόρο τιμής σε αυτούς. Τα υπόλοιπα ακολουθούν τη διάταξη σε στροφές η οποία χαρακτηρίζει το σονέτο, αλλά χρησιμοποιούν ελεύθερο στίχο και πιο μοντέρνα, πιο «σκληρή» γλώσσα. Ωστόσο, ακολουθούν την παραδοσιακή διάταξη των εννοιών: για παράδειγμα, στο σονέτο με τίτλο I got the bullets το οκτάστιχο εξιδανικεύει τον James Dean, ενώ το εξάστιχο αναφέρεται στο ποιητικό εγώ. Η ανανεωμένη αυτή μορφή των σονέτων θεωρώ ότι τα εκσυγχρονίζει και ξαναζωντανεύει τη γοητεία τους. Τον πιο τολμηρό μορφολογικό πειραματισμό θα βρούμε στο ομότιτλο σονέτο, στο οποίο ακολουθείται κυκλικό σχήμα με αρχικό και τελικό δίστιχο.
Στα ποιήματα της συλλογής σας συνδιαλέγεστε και με σημαντικούς Έλληνες αλλά και ξένους συγγραφείς και ποιητές, από τους οποίους εμπνέεστε και δημιουργείτε τα δικά σας ποιήματα. Πώς προκύπτει αυτός ο ιδιαίτερος δημιουργικός διάλογος;
Η παλιότερη ποίηση και οι δημιουργοί της αποτελούν για μένα όχι μόνο πηγή αναγνωστικής ευχαρίστησης, αλλά και πολύτιμους συνομιλητές, ακόμη και καθημερινό παρήγορο στήριγμα. Έτσι, θέλησα με αυτήν τη συλλογή (όπως και με την προηγούμενη, σε μικρότερο βαθμό) να τους τιμήσω. Για αυτόν το λόγο, έγραψα τα τρία παραδοσιακά ομοιοκατάληκτα σονέτα που προανέφερα, με αναφορές στους Λορέντζο Μαβίλη και Κωνσταντίνο Θεοτόκη. Αναφορές σε παλαιότερους ποιητές υπάρχουν και σε άλλα σονέτα της συλλογής, ιδίως στο ομότιτλο, το οποίο συνδιαλέγεται δημιουργικά με σημαντικούς δημιουργούς σονέτων της Ευρωπαϊκής παράδοσης. Με στόχο να βοηθηθεί ο αναγνώστης, πρόσθεσα στο τέλος της συλλογής βραχείες σημειώσεις, οι οποίες επισημαίνουν αυτήν τη διακειμενικότητα.
Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος των σονέτων σας, εξεζητημένο, οικείο, επίσημο, τυπικό, σοβαρό, στοχαστικό, πυκνό, λιτό, λυρικό, ειρωνικό, επικριτικό; Τι απ’ όλα αυτά;
Το ύφος είναι πυκνό και ταυτόχρονα λυρικό. Ο λυρισμός υπηρετείται από τη χρήση των εικόνων και από αναπάντεχους συνδυασμούς λέξεων. Ωστόσο, συνυπάρχουν πινελιές ειρωνείας και αυτοσαρκασμού.
Το βιβλίο σας συνοδεύεται επίσης με έργα της εικαστικού Ρένας Ανούση-Ηλία; Πώς προέκυψε αυτή η συμπόρευση;
Εκτιμώ και θαυμάζω ιδιαίτερα την κα. Ρένα Ανούση-Ηλία. Θεώρησα, λοιπόν, ότι η προσπάθεια να ανανεωθεί δημιουργικά μια παλιότερη ποιητική εποχή θα μπορούσε να αναδειχθεί με αυτήν τη συμπόρευση. Επιπλέον, η συνύπαρξη δύο τεχνών φέρνει στο προσκήνιο την καλλιτεχνική δημιουργία ως αυταξία.
Τα σονέτα σας απευθύνονται αποκλειστικά σε ενήλικες ή μπορεί να αποτελέσουν ανάγνωσμα και για το εφηβικό κοινό;
Ελπίζω ότι μπορούν να διαβαστούν και από εφήβους, επειδή κυριαρχεί σ’ αυτά ο έρωτας. Μέχρι στιγμής, η υποδοχή των ποιημάτων μου από λέσχες ανάγνωσης και από μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι θετικά. Ευχαριστώ για αυτό τους φίλους εκπαιδευτικούς.
Πώς είναι η συνεργασία σας με τις Εκδόσεις Ιωλκός;
Παραπάνω από άψογη. Έχουμε συνεργαστεί για την έκδοση τριών ποιητικών συλλογών. Ο εκδοτικός οίκος διαθέτει μακρά εμπειρία και μεγάλη αγάπη για την ποίηση. Διαθέτει ευαισθησία και τεχνογνωσία κατά την επεξεργασία των κειμένων καθώς και πολύ εκλεπτυσμένη αισθητική στην παραγωγή μιας ποιητικής συλλογής.
Επόμενα συγγραφικά βήματα κάνετε ή είναι πολύ νωρίς ακόμα;
Ναι, θα ήθελα να εκδώσω την 4η ποιητική συλλογή, η οποία είναι σχεδόν έτοιμη. Στη συνέχεια, θα ήθελα να εκδώσω τα ποιήματα που έχω μεταφράσει και τα οποία έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά.
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα ποίημα από το βιβλίο σας.
Ευχαριστώ πολύ! Διαλέγω το ποίημα «ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΙΟΝΙΑ ΑΛΛΟΤΙΝΑ;»
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΙΟΝΙΑ ΑΛΛΟΤΙΝΑ;
Στον Francois Villon
Άραγε, τι ενοίκιο να πληρώνουν
για τα κάστρα των παραμυθιών
ή για τις σελίδες των ποιημάτων
οι αλλοτινές πανέμορφες κοπέλες;
Λέτε να υπάρχει επιπλέον
χρέωση για τα χιόνια;
Και πώς ανταποκρίνονται σ’ όλα τα έξοδα
οι άνεργοι βασανισμένοι ιππότες τους;
Σήμερα πάντως διαθέτουμε μηχανοργάνωση,
κτηματολόγιο των αισθημάτων,
θεωρημένες αποδείξεις για τη νοσταλγία.
Όχι πια μες σ’ ένα τσουβάλι στο ποτάμι ─
ράβδοι χλωμής λατρείας σε ψεύτικες θυρίδες
και μοναξιά ρακένδυτη μες στους αιώνες.
Κύριε Παπάνα, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συζήτηση και σας εύχομαι υγεία, ευημερία και μπόλικη έμπνευση.
Βιογραφικό:
Από το 1988 ο Νίκος Παπάνας έχει δημοσιεύσει ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά. Είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από τον
Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας. Το 2019 κυκλοφόρησε η ποιητική του συλλογή Πρώτη δημοτικού και άλλα (εκδόσεις Ιωλκός) και το 2021 η συλλογή Σε ανακηρύσσω νικήτρια (εκδόσεις Ιωλκός).
Πηγή: Texnesonline.gr
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.