«Νησί που ψάχνει χάρτη» | Fractal

Η ποιητική συλλογή της Μαρίας Μπουρμά, «Νησί που ψάχνει χάρτη» (εκδόσεις Ιωλκός, 2022), παρουσιάζεται στο Fractal. Βιβλιοκριτική του Αγγελή Μαριανού.

***

Δεν θα βρεις την ποίηση πουθενά, αν δεν κουβαλάς λίγη μαζί σου. ~Ζοζέφ Ζουμπέρ

Γράφει ο Αγγελής Μαριανός //

Μαρία Μπουρμά «Το Νησί που ψάχνει Χάρτη», Εκδόσεις Ιωλκός 2022

Κανένα βιβλίο δεν είναι το πρώτο μας. Αυτό, αφορά όλους εμάς που εμφανιζόμαστε κατά πως λένε «στα γράμματα». Η περίοδος της πρώτης γραφής του ποιητή ξεκινάει πολύ πριν απ’ την έκδοση καθώς υπάρχουν εγγραφές, μέσα στον σκληρό δίσκο του εγκεφάλου μας και ταξιδεύουν μαζί μας, στον χωροχρόνο, αρκετά σχεδιάσματα. Αυτά τα σχεδιάσματα είναι και τα υπαρκτά μας ψήγματα της «ποιητικής παρέκκλισής». Η έκδοση ενός έργου τελικά, δίνει την ευκαιρία της αναγνωστικής εμπειρίας και είμαστε ευγνώμονες. Για την περίπτωση της ποιήτριας Μαρίας Μπουρμά θα πω, μετά από πολλές αναγνώσεις του βιβλίου της, πως άργησε να εκδώσει.

Το «Νησί που ψάχνει χάρτη» της Μαρίας Μπουρμά, από τις εκδόσεις Ιωλκός, είναι αυτό ακριβώς το ταξίδι, στον χωροχρόνο της ποίησης και ο ακροτελεύτιος στίχος του βιβλίου επιβεβαιώνει την αργοπορία που της καταλογίζω :

«Μου δίνεις μια δεκάρα να πληρώσω τ’ άστρα».

Ομολογώ ότι πολλοί από εμάς, θα θέλαμε να είχαμε γράψει τον παραπάνω στίχο.

Όπου «Νησί» είναι ο λογοτέχνης και όπου «χάρτης» ο αναγνώστης και κάπως έτσι, με μια μεταφορά στον τίτλο της συλλογής, αρχίζει η αναγνωστική εμπειρία στο βιβλίο που κρατάμε.

Αυτό το ταξίδι της Μπουρμά ξεκινάει με όλους τους καλούς οιωνούς, σε μια λιμνοθάλασσα με διάσπαρτα σκάφη-ποιήματα. Η καλλιτεχνική της φύση, τα μουσικά της βιώματα, ο τόπος που μεγάλωσε και διαμένει, μετατρέπει αυτή την λιμνοθάλασσα σε αρχιπέλαγος όπου τα νησάκια είναι το ένα δίπλα στο άλλο. Ο τόπος δηλαδή που όλοι μας θα θέλαμε να ζήσουμε. Εκεί στον ποιητικό βιότοπο, ξεκινάει το ταξίδι των στίχων, όπως σημειώνει η ίδια η ποιήτρια στην προμετωπίδα του βιβλίου: «Σμήνος φωνών στο μυαλό μου. Βορινό αεράκι το ποίημα βουίζει».

Το πρώτο, αντί βιογραφικού ποίημα που καταλήγει στο στίχο: «Το φόρεσα και ταίριαξε απόλυτα» μας δίνει, μέσα από ανυποψίαστες εικόνες, την ποιητική ένταξη, την προετοιμασία και την τελετουργία που θα φέρει την ποιήτρια μπροστά μας. Δηλωτικό σημείο είναι η αναφορά στο ΣΩΜΑ. «Άφησα το σώμα μου εκτεθειμένο» γράφει και αυτό μας φτάνει και μας ανακουφίζει εκ προοιμίου. Στη συνέχεια η ποιήτρια μας καλεί να τραγουδήσουμε: «Α μπε μπα μπλομ» (διαβάζουμε στη σελ. 13).

«Α μπε μπα μπλομ στο παιχνίδι θα μπω» και κάπως έτσι με αυτόν τον στίχο η ποιήτρια, προσκαλεί τον αναγνώστη να προσηλωθεί στους ήχους ακούγοντας το αφυπνιστικό:

«ΤΙΚ ΤΑΚ» και να ακολουθήσει την κίνηση, το μοίρασμα της εικόνας, τα αρώματα που αναδύονται στα ποιήματα. Στο σημείο αυτό, έχουμε μια δεύτερη τελετουργία που μοιάζει να είναι μια συνεδρία εξ αποστάσεως στο ασυνείδητο του αναγνώστη. Στο «Νησί που ψάχνει χάρτη», συναντάμε διάσπαρτα ποιήματα ποιητικής π.χ. διαβάζουμε στη σελ. 14: «Ξεκινούσαμε από τα δυτικά και πληκτρολογούσαμε…Μυρμήγκια έβλεπες».

Συνοπτικά, η Μπουρμά στιχοπλοκεί σε πρώτο πρόσωπο, ενώ αποφεύγει τις πομπώδεις λέξεις. Χρησιμοποιεί και πολύ σοφά, λέξεις ενεργητικές για να μας προσελκύσει στον ποιητικό της κόσμο. Αυτός ο κόσμος, δεν είναι μια δανεική φωλιά, όπως αυτές που κατοικούν τα χελιδόνια εποχής, αλλά είναι η φωλιά που έχτισε η ίδια. Η φωλιά που καταφεύγει ως ποιήτρια. Τα φερτά υλικά για την κατασκευή της φωλιάς, είναι οι εμπειρίες και τα βιώματα της, ενώ το χτίσιμο είναι και η ίδια η τέχνη της γραφής, η ποίηση.

Στα ποιήματα της Μπουρμά συγκατοικεί το παιδί και της προσφέρει απλόχερα τις λέξεις, από τις πρώτες εικόνες. Το παιχνίδι με τις λέξεις είναι το παιδί μέσα της και μας προϊδεάζει για την εξέλιξη και την πορεία της γραφής.

Η συλλογή παρουσιάζει ένα ενιαίο έργο με άτιτλα ποιήματα. Στην δική μου ανάγνωση βρίσκω μια ομάδα με ποιήματα που ολοκληρώνονται λειτουργικά στη σελίδα 16.

«Εσύ, της ζωής σχοινοβάτης. Εσύ, ο δημιουργός της και το τραύμα».

Εκεί τελειώνει κατά τη γνώμη μου το πρώτο και αδιόρατο Α’ μέρος της συλλογής και ξεκινά το δεύτερο μέρος με το moto:

«Εσύ, της ζωής σχοινοβάτης. Εσύ, ο δημιουργός της και το τραύμα».

Το τραύμα-ανοιχτή πληγή, οι χρόνοι της εμπειρίας, η φιλοσοφική προσέγγιση στη σύγχρονη ζωή, ο ψυχισμός κ φυσικά, ο επόμενος χορός που φανερώνει τον έρωτα και φυσικά ο θάνατος, είναι οι θεματικές που απασχολούν την ποιήτρια ως το τέλος του βιβλίου.

Ειδικότερα για τον θάνατο η ποιήτρια τον χαρτογραφεί ως μια αυτό-εξόντωση. Γράφει η ποιήτρια στη σελ. 31: «Δυο εαυτούς στην πλάτη κουβαλώ. Σκοτώνω τον έναν» (Θύμα και θύτης μαζί.).

Είναι αυτή η τέχνη της αναίμακτης παραφυάδας; Είναι οι μικροί θάνατοι στον έρωτα νησιά που αναδύονται; Υπάρχουν εκχυμώσεις στο σώμα; Υπάρχει διέξοδος;

Δείτε στη σελίδα 36 μια ποιητική σύνθεση όπου το σώμα είναι ανήμπορο, νεκροζώντανο και σχεδιάζει την «απόδραση» σ’ ένα απόλυτα θεατρικό σκηνικό, θυμίζοντας μας την ταινία «Ρίτα Χέιγουορθ: Τελευταία έξοδος». Με έναν διαφορετικό τρόπο, σε αυτό το ποίημα η έξοδος θα γίνει μέσα από τον καθρέπτη και όχι από την αφίσα.

Ο Καθρέπτης είναι για την ποιήτρια, ένα διπλό σύμβολο. Σε πρώτη ανάγνωση είναι το μέσο διαφυγής από την πραγματικότητα. Το ίδιο σύμβολο λειτουργεί, άλλοτε παρηγορητικά και άλλοτε ως η τελευταία έξοδος.

Το έργο της Μπουρμά στην έκθεσή του, έχει μια κίνηση και μια πορεία από τα αριστερά προς τα δεξιά των σελίδων. Εκεί το Σώμα αισθάνεται ή θυμάται στα πεζοποιήματα και στην απέναντι σελίδα, το ίδιο το Σώμα, ανατροφοδοτείται, δραστηριοποιείται, προτείνει λύσεις, συμμετέχει ενεργά σε όλα στα ποιήματα.

Είμαι σίγουρος ότι στην πρώτη ανάγνωση, θα παρατηρήσετε, την εναλλαγή από πεζόμορφα ποιήματα στις ζυγές σελίδες του βιβλίου 12,14,18 κλπ και ολιγόστιχα ποιήματα που τα παραθέτει στις σελίδες δεξιά. Τα πεζοποιήματα, έχουν τις λέξεις κλειδιά, τα σύμβολα και είναι η αρχική προσέγγιση που μας παραπέμπει στην απέναντι σελίδα, όπου εκεί συναντάμε ποιήματα ρυθμικά που συνεργάζονται απόλυτα με αυτά της ποιητικής πρόζας καθώς αντλούν και μετουσιώνουν τα σύμβολα και τελικά γίνονται ένα μεγάλο Δέλτα ποταμού. Αυτή την αίσθηση μου δίνουν τα ποιήματα-εκβολές, όπου τα φερτά υλικά, που στην περίπτωσή μας είναι τα βιώματα, χύνονται δροσερά σε ένα ποτάμι ποίημα και ταξιδεύουν ως το Δέλτα της κάθαρσης.

Σαν ένα και μόνο παράδειγμα (διαβάζω το ποίημα στην στη σελ. 18) η ποιήτρια δανείζει και μετατρέπει τις λέξεις: ξυλοπόδαρα, σχοινοβάτης, θηριοδαμαστής, κλουβιά, κορδόνια και άλλα. Αυτές οι λέξεις, περνάνε ως «φερτά υλικά» για να χτιστεί το παρακάτω ποίημα στη σελ. 19:

«Χόρεψε πάνω στο κενό / Φτιάξε από μόνος σου Θεό/  Ύστερα, στείλτον στον γρεμό / Παίξε μαζί του ανοιχτά / Κάνε σκοινί σου την κλωστή / βούτηξε μέσα στην πληγή».

Σαν αποτέλεσμα, τα φερτά υλικά της σελίδας 18, μένουν τελικά στην κοίτη και σχηματίζουν ένα ίζημα καθώς το ποίημα απελευθερώθηκε τις εκβολές του ποταμού. Στο νέο ποίημα αυτά τα υλικά γίνονται Σώμα ενεργό και ένας χορός ή γίνονται παιχνίδι και τόπος ερωτικής θυσίας και εξαγνισμού.

Η γραφή της εμπειρίας, η γραφή της «πρώτης και δεύτερης μαθητείας», όπως το καταθέτει η ποιήτρια και ταυτόχρονα η γυναίκα που την κατοικεί το παιδί και στην πορεία η σύγχρονη γυναίκα μας δίνει ένα λιτό και συνεπές λογοτεχνικό έργο με έντονες ποιητικές αρετές. Αναγνωρίζουμε μια ρεαλιστική γραφή, συμβολισμούς, υπερρεαλιστικά στοιχεία και αξιόλογες μεταφορές σε όλο το της έργο όπως π.χ. στη σελ. 36 που γράφει: «Οι αριθμοί ζυγίζουν περισσότερο από τις λέξεις» και στο ίδιο ποίημα «Με δείχνεις μεγαλύτερη από τα αντικείμενα του δωματίου… / Μεγαλύτερη από τις μνήμες μου».

Η Μπουρμά αποτυπώνει με αξιώσεις τις εμπειρίες και τα βιώματα και θα συμφωνήσω με τον Αντώνη Χαριστό για τον χαρακτηρισμό: σωματοποιημένη ποίηση. Η Μπουρμά μπορεί να είναι η ποιήτρια που θα εκφράσει με την δική της φωνή την γενιά της, ανάμεσα σε άλλες πολύ αξιόλογες ποιήτριες, αξιοποιεί όλα της τα χαρίσματα και έχει ενδιαφέρων το πως τη συντροφεύει στη γραφή της νοσταλγικά το παιδί, και πώς ερμηνεύει άλλοτε το παρόν με υλικά του παρελθόντος, κι άλλοτε ανατρέχοντας στα μαγικά τοπία της παιδικής ηλικίας, αναζητώντας τις γέφυρες του παρελθόντος που συνδέουν αυτή την Εδέμ με τα άγονα τοπία και τη ματαιότητες της καθημερινής μας ζωής.

Για Το Νησί που ψάχνει χάρτη και την Μαρία Μπουρμά θα έλεγα πως: Το ίδιο το ταξίδι μετράει.

Πηγή: Fractal