Κριτική της Ευσταθίας Δήμου για τη συλλογή διηγημάτων «Μερικές μικρές μαχαιριές» (εκδόσεις Ιωλκός, 2023), του Βασίλη Δ. Παπαβασιλείου, δημοσιευμένη στο λογοτεχνικό περιοδικό Φρέαρ.
Για τις «Μερικές μικρές μαχαιριές» του Βασίλη Δ. Παπαβασιλείου – γράφει η Ευσταθία Δήμου
28/09/2023
Βασίλης Δ. Παπαβασιλείου, Μερικές μικρές μαχαιριές, Ιωλκός, Αθήνα 2023.
Η πρώτη συλλογή διηγημάτων του ποιητή Βασίλη Δ. Παπαβασιλείου συστήνει μια αφηγηματική φωνή από τις πιο ανόθευτες και καθαρές, έναν συγγραφέα που δεν εκτρέπεται ούτε παρεκκλίνει στιγμή από το αφηγηματικό πλαίσιο για να μετέλθει ή να οικειωθεί άλλους τρόπους ή τεχνικές γραφής που να θυμίζουν ή να ανακαλούν την προέλευση του από τον κόσμο της ποίησης. Ο τίτλος του βιβλίου, Μερικές μικρές μαχαιριές, παραπέμπει με άκρα ευθύτητα στα διηγήματα που το συγκροτούν και αποτελεί ένα σχόλιο για το ίδιο το λογοτεχνικό είδος που, σύμφωνα με τον δημιουργό, προσομοιάζει σε μαχαιριά, σε ένα καίριο και καταλυτικό «χτύπημα» που, πέρα από το ξάφνιασμα που προκαλεί, κατορθώνει και μια πληγή, ένα πλήγμα στον αναγνώστη. Πρόκειται για το τραύμα που αφήνει η λογοτεχνία στους αναγνώστες της, την εστία εκείνη από την οποία αναβλύζει η περίσκεψη και ο στοχασμός, το αίσθημα και η ενσυναίσθηση, η βαθιά συνείδηση ότι ο κόσμος και ο άνθρωπος δεν είναι αυτό που φαίνονται με την πρώτη ματιά. Τα διηγήματα του Παπαβασιλείου προσφέρουν αυτό ακριβώς. Την εναλλακτική, τη διαφορετική εκδοχή, την όψη που έχουν τα πράγματα πίσω από την όψη τους.
Οι ιστορίες, που δεν εκτείνονται παρά σε λίγες σελίδες η καθεμία, είναι ιδιαίτερα στρωτές. Μοιάζουν με κομμάτια ζωής που έχουν αποκοπεί από το πλαίσιό της για να εισέλθουν μέσα στον κόσμο της λογοτεχνίας και να βρουν εκεί το νόημα και την ερμηνεία τους. Γιατί αυτό ακριβώς κάνει ο Παπαβασιλείου. Αντλεί από την πραγματικότητα και την αλήθεια, από την καθημερινότητα και τους ανθρώπους της και πλάθει τις ιστορίες του κατά τέτοιον τρόπο ώστε αυτές να διατηρούν σαφείς τους δεσμούς τους με το περιβάλλον από το οποίο προέρχονται, την ίδια στιγμή, όμως, εξέρχονται από αυτό για να μετεωριστούν σε έναν ενδιάμεσο χώρο, εκεί όπου η πραγματικότητα μοιάζει πραγματική αλλά δεν είναι. Γιατί έχει μετουσιωθεί σε μια ύλη ξαναπλασμένη, σε ένα σώμα ξαναδουλεμένο και σφραγισμένο από την πρόθεση του δημιουργού να αποκαλύψει τις αντιφάσεις, την παραδοξότητα, την αβεβαιότητα μέσα στην οποία ζει ο άνθρωπος της σύγχρονης εποχής. Αυτός ακριβώς ο άνθρωπος τίθεται στον πυρήνα των διηγημάτων του Παπαβασιλείου, φέροντας όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που τον καθιστούν μια ύπαρξη γνωστή και αναγνωρίσιμη, την ίδια στιγμή, όμως, εξέρχεται του περιγράμματος αυτού και κινείται στον χώρο της εξατομικευμένης δράσης, της εξατομικευμένης περίπτωσης, σε ένα πεδίο όπου το ήθος του υψώνεται για να διεκδικήσει τις μέγιστες αξίες της ζωής που αποτελούν και τις βασικές αρχές του ανθρωπισμού, ως έκφρασης μιας ανώτερης ποιότητας ζωής. Οι ήρωες του Παπαβασιλείου είναι βαθιά και καίρια συμπαθητικοί, εγείρουν, δηλαδή, το αίσθημα εκείνο της κατανόησης και της αλληλεγγύης στον αναγνώστη που αναγνωρίζει πως κι ο ίδιος έρχεται αντιμέτωπος με τους ίδιους πειρασμούς, τις ίδιες προκλήσεις, τις ίδιες καταστάσεις και συνθήκες, κυρίως, όμως, τα ίδια αδιέξοδα που γκρεμίζονται μόνο όταν συνειδητοποιήσει ότι η περίπτωσή του είναι μία από τις πολλές, ότι ο ίδιος –ακόμα κι αν το αγνοεί– επαναλαμβάνεται σε άλλες υπάρξεις που βρίσκουν το σημείο αναφοράς τους στους λογοτεχνικούς τύπους. Έτσι, μπορεί καλύτερα να κατανοήσει την μεταλλαγές που παρουσιάζει η ροή των γεγονότων, τις αναταραχές στις οποίες υπόκειται η ζωή του.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, αποτελεί τον έναν από τους δύο πυλώνες στους οποίους στηρίζεται η διηγηματογραφία του Παπαβασιλείου. Το άλλον αποτελεί ο χρόνος ο οποίος, όμως, δένεται τόσο στενά με την ανθρώπινη ύπαρξη ώστε, ορισμένες φορές, να φτάνει στο σημείο της ταύτισης. Ο χρόνος, δηλαδή, μετακυλύει και διοχετεύεται στο ανθρώπινο σχήμα, γίνεται ένα μέγεθος απολύτως οικείο, γνώριμο και γνωστό και, έτσι, απαλύνεται η αίσθηση του άπιαστου και του ανεξέλεγκτου που, από τη φύση του, φέρει. Εκείνο, δηλαδή, που πραγματοποιείται μέσα στις μικροϊστορίες του βιβλίου είναι ένα είδος συμφιλίωσης, μια προσέγγιση των δύο –ανθρώπου και χρόνου– με όρους καλλιτεχνικούς, με όρους υπερβατικούς της καθήλωσης ή της αγκύλωσης και του ενός και του άλλου μέσα σε μια σχέση αδυναμίας-δύναμης, όπως συνήθως ατενίζεται η μεταξύ τους σχέση. Ο χρόνος βέβαια δεν χάνει ίχνος από την παντοδυναμία του, ο τρόπος όμως με τον οποίο γίνεται ο χειρισμός του είναι τέτοιος ώστε να αναδεικνύεται η παιγνιώδης φύση του, η ψευδαισθητική του λειτουργία και φύση, η ιδιότητά του να εισέρχεται στη ζωή των ανθρώπων και να αποτελεί τον ρυθμιστή της και, μάλιστα, χωρίς πολύ φορές αυτοί να το συνειδητοποιούν. Στην πραγματικότητα, ο χρόνος αναδεικνύεται σε ένα είδος δυνατότητας, ένα είδος ευκαιρίας που έχει ο άνθρωπος να διαμορφώσει τις συνθήκες της ζωής του κατά το δοκούν, κυρίως όμως να υπερασπιστεί και να κατοχυρώσει την ανθρωπιά του, νοούμενη ως ευαισθησία, ενσυναίσθηση ή, απλώς, αίσθηση του δώρου που αποτελεί η ζωή και όλα όσα τη συνέχουν και τη συγκροτούν.
Ο Παπαβασιλείου δεν κατορθώνει απλώς και μόνο να πιάσει τον παλμό της εποχής αλλά, στην κυριολεξία, να τον πλάσει, να τον τεχνουργήσει από την αρχή πάνω στη βάση της σύγχρονης πραγματικότητας που με τόση αβεβαιότητα, τόση σκληρότητα, τόση ανασφάλεια έχει ποτίσει τον άνθρωπο, κυρίως όμως πάνω στη βάση ή, καλύτερα, τη βασική αρχή της λογοτεχνίας, την αφοσίωσή της στην πάλη κατά τον παθών και των παθογενειών που έχουν πάντα θύτη και θύμα τους τον άνθρωπο. Δεν είναι τυχαίο ούτε, ασφαλώς, άστοχη η επιλογή του συγγραφέα να επενδύσει τις αφηγήσεις του με χιούμορ και παιχνιδιάρικη διάθεση, με τη λεπτή εκείνη ειρωνεία που είναι απαραίτητη για να μπορέσει η λογοτεχνία να αποτελέσει το αντίβαρο της ζωής, την ανεστραμμένη, ανατρεπτική της όψη.
Πηγή: Φρέαρ
Κανένα προϊόν στο καλάθι σας.