«Σε ανακηρύσσω νικήτρια» | Περιοδικό ΘΕΥΘ

Η ποιητική συλλογή του Νίκου Παπάνα, «Σε ανακηρύσσω νικήτρια» (εκδόσεις Ιωλκός, 2021), στο λογοτεχνικό περιοδικό Θευθ (τεύχος 16, Δεκέμβριος 2022). Κριτική της Γεωργίας Ντεμίρη.

 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΘΕΥΘ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022

Γεωργία Ντεμίρη
Φιλόλογος
Υποψήφια διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Η νικηφόρα γραφή του Νίκου Παπάνα: για την ποιητική συλλογή Σε ανακηρύσσω νικήτρια (Εκδόσεις Ιωλκός, 2021)

Το αδιέξοδο, οι μορφές μέσα στον χώρο, το δίπολο απουσίας-παρουσίας, η μουσικότητα της γλώσσας, η διαδρομή και η αθωότητα των λέξεων είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θα μπορούσε κανείς να αναγνωρίσει στη δεύτερη ποιητική συλλογή του Νίκου Παπάνα Σε ανακηρύσσω νικήτρια (Εκδόσεις Ιωλκός, 2021). Μορφολογικά, η συλλογή αποτελείται από τρία μέρη, το πρώτο με τίτλο Το ρολόι μου απαρτίζεται από 14 ποιήματα σε μια πιο συνηθισμένη, θα λέγαμε, ποιητική φόρμα, και το δεύτερο με τίτλο Μια ιστορία σε θραύσματα αποτελείται από 17 χαϊκού. Ο επίλογος, με το μοναδικό ποίημα Γαλάζιο αδιέξοδο, μοιάζει να φέρνει σε επαφή δύο αντίθετες μορφές και να δημιουργεί μια αρμονική σχέση μεταξύ τους, μια ανακωχή. Ως προς το περιεχόμενο και στα δύο μέρη επαναλαμβάνεται η αφήγηση μιας ημιτελούς ερωτικής ιστορίας, με το ποιητικό υποκείμενο σε πρωταγωνιστικό ρόλο να απευθύνεται πότε σε ένα «εσύ» και πότε σε ένα «εσείς».

Το βίωμα της απουσίας δεν είναι καθόλου απλό και μονοσήμαντο, αλλά συντελείται σε στάδια. Αρχικά, η απουσία σωματοποιεί τα πράγματα, όπως συμβαίνει στο ποίημα με τίτλο Το ρολόι μου, όπου το ποιητικό υποκείμενο ταυτίζει το ρολόι με το πρόσωπο του ερωτικού Άλλου, εξηγώντας είναι πρόσωπο, είναι πράγμα, είναι πρόσωπο, και τους δείκτες του ρολογιού, οι οποίοι είναι κολλημένοι στις 9 και 15, δηλαδή σε οριζόντια θέση, με τα ανθρώπινα χέρια. Ακόμα, η απουσία συνδέεται με την απογύμνωση, την καθαρότητα και ρεαλιστικότατα της ποιητικής φωνής, η οποία παύει να είναι λυρική, όπως διαβάζουμε στο ποίημα Carpe noctem: Να σου μιλώ, μα όχι πια με λυρική φωνή. Η απουσία μεταβάλλεται πότε σ’ αυτοτιμωρία, πότε σ’ αχρηστία, πότε σε ανάγκη επικοινωνίας και πότε σε ίλιγγο της πτώσης και της εκμηδένισης, θυμίζοντας μου το βιβλίο με τίτλο Το παράδοξο του έρωτα του Πασκάλ Μπρούκνερ.

Τα 17 χαϊκού του δεύτερου μέρους, είναι τρίστιχα, αριθμημένα, μπορούν να διαβαστούν αυτοτελώς ή σε συνέχειες, και ο αριθμός τους δεν είναι τυχαίος, διότι παραδοσιακά ένα ποίημα χαϊκού αποτελείται συνολικά από 17 συλλαβές. Τα χαϊκού κατά κύριο λόγο έχουν ως θέμα τους τη φύση και τις εποχές του χρόνου και απουσιάζουν απ’ αυτά τα σημεία στίξης. Αντίθετα, στη Μια ιστορία σε θραύσματα συναντάμε πληθώρα σημείων στίξης, κυρίως ερωτηματικών, και διαβάζουμε τα εξής:

Εικόνες μόνο;
Θέλω και καρδιοχτύπι,
ένδοξε Basho.

Ο Ματσούο Μπασό υπήρξε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της ιαπωνικής μορφής χαϊκού και το ποιητικό υποκείμενο φαίνεται να εντάσσει ρητά μια νέα προοπτική στη παραδοσιακή θεματική των χαϊκού, αυτήν του έρωτα και των δυνατών συναισθημάτων που αυτός επιφέρει, όπως είναι το καρδιοχτύπι.

Ένα μοτίβο που επανέρχεται συχνά είναι αυτό του παραλληλισμού ποιητικής και μουσικής δημιουργίας, καθώς φαίνεται ότι τα δυο μέρη της συλλογής αποτελούν μια σύνθεση με συνοχή και δραματικότητα. Ο διάλογος μουσικής-ποίησης κινείται προς δύο κατευθύνσεις, η πρώτη σχετίζεται με την ταύτιση αφηγητή-μουσικού, η οποία είναι αποτέλεσμα της ακουστικής εικονοποιίας που επιφέρει η μουσικότητα του στίχου: Μπορώ και σου απαντώ εύγλωττες φράσεις μουσικές και παράτολμος κι αδέξιος μουσικός/σε νότες φευγαλέων αστεριών.

Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά τη γενιά των μπιτ, μια ομάδα Αμερικανών συγγραφέων που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η οποία ταυτίστηκε με έναν περιθωριακό και ελευθεριάζοντα τρόπο ζωής που συχνά συνδέονταν με τη χρήση παραισθησιογόνων ουσιών. Ειδικότερα, στη παρούσα συλλογή το ποίημα με τίτλο Negroni φέρει την αφιέρωση στον Ουίλιαμ Μπάροουζ, ο οποίος ήταν ένα από τους βασικότερους εκπροσώπους της μπιτ γενιάς. Το κόκκινο χρώμα του κοκτέιλ Negroni, είναι άμεσα συνδεόμενο με το πάθος, τον έρωτα, τα χείλη, αλλά και το αίμα, καθώς στην πραγματικότητα ο Μπάροουζ πυροβόλησε τη γυναίκα του στο κεφάλι κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού τους στο Μεξικό, στο οποίο αποφάσισαν να αναπαραστήσουν τη σκηνή κατά την οποία ο Γουλιέλμος Τέλλος πετυχαίνει με ένα τόξο το μήλο που βρίσκεται στο κεφάλι του γιού του. Για το ατυχές αυτό συμβάν ο συγγραφέας έγραψε στην εισαγωγή του μυθιστορήματός του Queer, που δημοσιεύτηκε το 1985, τα εξής: «είμαι αναγκασμένος να καταλήξω στο φρικτό συμπέρασμα ότι ποτέ δεν θα είχα γίνει συγγραφέας, αν δεν είχα ζήσει τον θάνατο της Τζόαν». Έτσι, και στη δική μας περίπτωση η καταφυγή στη συγγραφή φαίνεται να είναι συνδεδεμένη με κάποιου είδους απώλεια που βιώνει το ποιητικό υποκείμενο.

Οι λέξεις και οι φράσεις, μοιάζουν να εμφανίζουν κάποιο είδος στέρησης, (α)διέξοδα, (α)φροσύνη, (α)χρηστία, (α)ταξίδευτα, γι’ αυτό και συνεχώς μεταμορφώνονται, γίνονται ηχηρά πυροτεχνήματα, ή αγκαθωτά κόκκινα τριαντάφυλλα, αποκτώντας το αισθησιακό βάθος της ακοής, της αφής και της όσφρησης. Επίσης, η μεταμόρφωση της γλώσσας συνδέεται και με την κατασκευή των ποιημάτων ως μάσκες, όπως συμβαίνει στο ποίημα Μονόλογος του Αρλεκίνου στο πρώτο ραντεβού, όπου το καρό κουστούμι, το ένδυμα μεταμφίεσης του σώματος, ταυτίζεται με το γλωσσικό ένδυμα που φορά το ποίημα και το οποίο μοιάζει να στενεύει το ποιητικό υποκείμενο κατά τον αγώνα άρθρωσής του. Η ποιητική πράξη, δηλαδή, αποκαλύπτει το πρόσωπό του ποιητικού υποκειμένου μ’ έναν τρόπο, που ο αναγνώστης μπορεί να το χρησιμοποιήσει σαν προσωπείο, προκειμένου να ελευθερώσει σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες που έχουν εγκλωβιστεί στη συνείδησή του και ζητούν δράση.

Συμπερασματικά, ποιος είναι ο ρόλος της γραφής και της αφήγησης για το ποιητικό υποκείμενο; Μέσω της αφήγησης συντελείται μια διαδικασία εξωτερίκευσης που παρέχει στο υποκείμενο συνοχή, μια αίσθηση συνέχειας και διάρκειας στον χωροχρόνο που μας περιβάλλει. Η γραφή λειτουργεί ως εργαλείο αποκάλυψης, συνειδητοποίησης, και αυτοπροσδιορισμού, αυτού που αφηγείται αλλά και αυτού που διαβάζει. Σε ανακηρύσσω νικήτρια/κι απόψε και πάντα, διαβάζουμε στο ομότιτλο ποίημα της συλλογής. Κι αναρωτιέμαι, τελικά, ποια να ’ναι αυτή η οποία ανακηρύχθηκε κιόλας νικήτρια από την αρχή του τίτλου; Για μένα αυτή που κερδίζει συνεχώς είναι η γραφή…

Πηγή: Θευθ