Κυβέρνηση Αλεξάνδρου Ζαΐμη

24/9/1915: Ορκίζεται η κυβέρνηση Αλεξάνδρου Ζαΐμη, δύο μέρες μετά την εξώθηση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου σε παραίτηση.

 

***

Στην ιστορική συνεδρίαση της Βουλής, την 21η Σεπτεμβρίου 1915, ο Βενιζέλος με μια μνημειώδη ομιλία εξέθεσε τους εθνικούς λόγους που επέβαλλαν την έξοδο από την ουδετερότητα για την πραγμάτωση των μεγάλων ιδανικών και την αποτροπή του θανάσιμου κινδύνου της βουλγαρικής ηγεμονίας στα Βαλκάνια. Παρ’ ότι η κυβέρνηση έλαβε εκείνη τη νύχτα ψήφο εμπιστοσύνης, λίγες μόλις ώρες αργότερα εκδηλώθηκε το βασιλικό πραξικόπημα, που εξανάγκασε το Βενιζέλο σε παραίτηση. Ο Βενιζέλος υποχώρησε, προκειμένου να αποφευχθεί η εθνική ρήξη, και έδωσε ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη, στην οποία όλοι οι αρχηγοί του παλαιοκομματισμού ήθελαν να εισέλθουν αυτοπροσώπως ίνα επανακτήσωσιν το ένεκα της εμφανίσεως του Βενιζέλου απωλεσθέν γόητρον αυτών (παρατηρεί ο αντιβενιζελικός Δούσμανης, Απομνημονεύματα, σελ. 186). Συγχρόνως όμως, βάσει της συμφωνίας που είχε γίνει, οι αγγλογαλλικές δυνάμεις ήδη αποβιβάζονταν στη Θεσσαλονίκη.

Στις 23 Σεπτεμβρίου, την επομένη της απόλυσης Βενιζέλου, άρχισε η μεγάλη αυστρογερμανική επίθεση κατά της Σερβίας. Στις 29 επιτέθηκε και η Βουλγαρία, ήσυχη πλέον από κάθε κίνδυνο εξ Ελλάδος, που κώφευε στις συμμαχικές επικλήσεις της Σερβίας. Στις 4/17 Οκτωβρίου η Αγγλία προσέφερε αμέσως την Κύπρο στην ελληνική κυβέρνηση αν συνέδραμε τη Σερβία. Η Αθήνα απέρριψε την προσφορά, ακόμη και όταν η Αντάντ προχώρησε περισσότερο, κάνοντας λόγο και για τη Θράκη, που ανήκε πλέον σε δύο συμμάχους των Γερμανών. Όταν ο Τύπος έκανε γνωστές τις προσφορές, θύελλα διαμαρτυριών ξεσηκώθηκε κατά της αυλικής κυβέρνησης. Παρά ταύτα, ο αντιβενιζελισμός, εκμεταλλευόμενος την επιστράτευση και το τέλμα, άρχισε να οργανώνει παρακρατικές ομάδες, τους διαβόητους Επιστράτους, επιμένοντας στην ουδετερότητα και την προπαγάνδα κατά των «φιλοπόλεμων» βενιζελικών.

Στις 22 Οκτωβρίου η κυβέρνηση Ζαΐμη, λόγω ενός επεισοδίου στη Βουλή με τον υπουργό Γιαννακίτσα, έχασε την εμπιστοσύνη του Σώματος και παραιτήθηκε. Η νέα κυβέρνηση, που σχηματίστηκε τρεις ημέρες αργότερα υπό τον υπέργηρο τραπεζίτη Στέφανο Σκουλούδη, σφραγίστηκε από αντισυνταγματικές μηχανορραφίες και σειρά διπλωματικών κακοτυχιών, γελοίων όσο και τραγικών (κατά τη φράση του Ιταλού πρέσβη Μποσδάρι). Η απειλή για… αιχμαλωσία των σερβικών και των συμμαχικών στρατευμάτων που θα υποχωρούσαν σε ελληνικό έδαφος ανατίναξε τις σχέσεις με την Αντάντ. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον απεσταλμένο της γαλλικής κυβέρνησης Κοσέν ο Κωνσταντίνος θα παραλληλίσει τις υποσχέσεις της Αντάντ για τη Μικρά Ασία με τις… αποικίες των Δυνάμεων στην Αφρική και την Ασία! Τέτοια ήταν η ιστορική γνώση και συνείδηση του ανθρώπου που ρύθμιζε τις τύχες του έθνους. Δε θα αργούσε να πετάξει και το προσωπείο της ουδετερότητας.

Κώστας Χατζηαντωνίου, «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας», εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 391-393.