Γιάννης Ρίτσος | Επιτάφιος | Απεργία καπνεργατών

9/5/1936: Διαδηλωτές σκοτώνονται μετά την απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη. Ο Γιάννης Ρίτσος εμπνέεται τον «Επιτάφιο».

«…Αχ, γιε μου, πια δε μούμεινε καμιά χαρά και πίστη, / και το χλωμό και το στερνό καντήλι μας εσβήστη. / Και, τώρα, επά σε ποια φωτιά τα χέρια μου θ’ ανοίγω, τα παγωμένα χέρια μου ναν τα ζεστάνω λίγο;»

— Γιάννης Ρίτσος, «Επιτάφιος»

***

Οι εργατικές κινητοποιήσεις φθάνουν στην κορύφωσή τους τον Μάιο του 1936 στη Θεσσαλονίκη, με τη μεγάλη απεργία των καπνεργατών, που πνίγηκε στο αίμα από την κυβέρνηση Μεταξά (12 νεκροί και πάνω από 200 τραυματίες). Ο Γιάννης Ρίτσος εμπνεύσθηκε από μία φωτογραφία που είδε στον Ριζοσπάστη, με μία μάνα να θρηνεί τον νεκρό γιο της κι έγραψε την περίφημη ποιητική του σύνθεση Επιτάφιος, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

[…]

Το πρωί της 8ης Μαΐου, η Χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης εμπόδισε χιλιάδες διαδηλωτές να κατευθυνθούν προς το Διοικητήριο, όπου έδρευε η Γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος (Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης σήμερα). Οι διαδηλωτές επέμειναν και στις συγκρούσεις που ακολούθησαν τραυματίσθηκαν πολλοί απεργοί. Η υπέρμετρη βία που άσκησε η Χωροφυλακή για τη διάλυση της ογκώδους διαδήλωσης ευαισθητοποίησε και άλλους κλάδους εργαζομένων και από το ίδιο βράδυ ξεκίνησαν 24ωρη απεργία οι σιδηροδρομικοί, οι αυτοκινητιστές, οι τροχιοδρομικοί και οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό. Θορυβημένη η κυβέρνηση Μεταξά επιστράτευσε τους σιδηροδρομικούς και τους τροχιοδρομικούς, ενώ ανέθεσε στο Γ’ Σώμα Στρατού να βρίσκεται σε ετοιμότητα για κάθε ενδεχόμενο.

Η κυβερνητική μεθόδευση φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Την επομένη, 9 Μαΐου, το απεργιακό μέτωπο διευρύνεται, με τη συμμετοχή των αρτεργατών, των βιομηχανικών εργατών και άλλων κλάδων εργαζομένων, ενώ οι καταστηματάρχες κρατούν σε μεγάλο ποσοστό τα καταστήματά τους κλειστά. Οι κεντρικοί δρόμοι της πόλης είναι πλημμυρισμένοι από διαδηλωτές, που επιδιώκουν να κατευθυνθούν και πάλι προς το Διοικητήριο. Η Χωροφυλακή γρήγορα χάνει τον έλεγχο της κατάστασης και αρχίζει να πυροβολεί στο ψαχνό τους διαδηλωτές, με αποτέλεσμα στο τέλος της ημέρας να καταμετρηθούν 12 νεκροί και πάνω από 280 τραυματίες, όλοι από την πλευρά των διαδηλωτών!

[…]

Πηγή: SanSimera.gr

***

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Ποιητής. Συγγραφέας. Θεατρικός Συγγραφέας. Μεταφραστής. Βάρδος της «Ρωμιοσύνης» και στοχαστής των ανθρώπινων προβλημάτων. Γεννήθηκε στη Μονεμβασιά (Πελοπόννησος) από οικογένεια, που είχε πολλά προβλήματα (ασθένειες, φυματίωση, θάνατος, οικονομική καταστροφή). Ο ίδιος ήταν φυματικός και νοσηλεύτηκε πολλές φορές σε σανατόρια. Λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων (ήταν αριστερός), φυλακίστηκε και εξορίστηκε (Εμφύλιος Πόλεμος – δικτατορία). Ήταν και μέλος αντιστασιακής οργανώσεως.

Έκανε πολλές δουλειές (δακτυλογράφος, αντιγραφέας, βοηθός βιβλιοθηκαρίου). Επίσης δούλεψε στο θέατρο (όλα τα είδη του θεάτρου), σαν χορευτής και ηθοποιός προτού εκδώσει ποιήματα. Έγραψε θεατρικά έργα αρκετά νωρίς (οκτώ συνολικά). Βραβεία ποίησης ελληνικά και διεθνή. Βραβεία Ειρήνης. Τιμητικοί τίτλοι πανεπιστημίων. Τα ποιήματά του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες.

Μεγάλος αριθμός συλλογών. Ποίηση υψηλού λυρισμού, πολιτική, αντιστασιακή. Η ποιητική του φωνή είναι καθαρή και εκτείνεται σε ευρεία κλίμακα. Οι πρώτες του ποιητικές συλλογές είναι επηρεασμένες, από τον «Καρυωτακισμό». Ποιήματα επαναστατικού και κοινωνικού περιεχομένου. Οι σκληρές εμπειρίες από την Αντίσταση και τον Εμφύλιο πόλεμο μεταφέρονται στα ποιήματά του, καθώς και οι ιδέες του για το σύγχρονο άνθρωπο.

Η πλούσια φαντασία του αναφέρεται στο Σύμπαν, όντας ελεγειακού χαρακτήρα τονίζει την ανθρώπινη οδύνη. Υπάρχει απέραντος αυθορμητισμός στην έκφραση των ποιημάτων και πολλές φορές κάποια υπερβολή στη δομή τους και στο πλούσιο λεξιλόγιο. Ατμόσφαιρα γεμάτη συγκίνηση. Αγάπη και Έρωτας. Μυθολογία και σύμβολα είναι εργαλεία ερμηνείας των ανθρώπινων καταστάσεων. Ισχυρή δύναμη υποβολής. Εικόνες από την παιδική ηλικία και εφηβεία. Γνώση της χρήσης κάθε λέξης. Υπάρχει προσωπική λεκτική άρθρωση.

Τα τελευταία χρόνια ο λόγος του γίνεται πυκνότερος. Οι στίχοι του είναι άνισοι, ανομοιοκατάληκτοι. Τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από το Μίκη Θεοδωράκη. Ποίηση υψηλού επιπέδου, με τάσεις ανατροπής, παραμένει πάνω απ’ όλα λυρική.

Ως πεζογράφος, ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε αφηγήματα όπου αναγνωρίζεται το αυτοβιογραφικό στοιχείο, και ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Επίσης ασχολήθηκε με τη μετάφραση έργων ποιητών κυρίως των Aνατολικών Xωρών όπως της Ρωσίας (Τολστόι, Μαγιακόφσκι, Έρεμπουργκ), Τσεχοσλοβακίας, Βουλγαρίας, Τουρκίας (Ναζίμ Χικμέτ) και πολλών άλλων.
Ποίηση: Μερικές συλλογές και έργα του Γιάννη Ρίτσου: Τρακτέρ – Πυραμίδες – Επιτάφιος – Το τραγούδι της αδελφής μου – Εαρινή συμφωνία – Το εμβατήριο του ωκεανού – Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής – Δοκιμασία – Σημειώσεις στα περιθώρια του χρόνου – Σφύριγμα τρένων – Προσχέδια – Γενική δοκιμή – Ασκήσεις – Ο Μαύρος Άγιος – Μαρτυρίες – Χάρτινα – Τα δεκαοκτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας – Χρυσόθεμις (θεατρικό έργο) και πολλά άλλα.

Ο Γιάννης Ρίτσος ασχολήθηκε και με τη ζωγραφική. Οι ζωγραφισμένες πέτρες του υπήρξαν μοναδικές.

Ελένη Β. Πίππα, «Παγκόσμια Ποίηση» (Τόμος Β’), εκδόσεις Ιωλκός, σελ. 208-209.